Ο Καποδίστριας και οι πατάτες

Είναι ευρέως διαδεδομένο το σενάριο ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας έφερε τις πατάτες στην Ελλάδα. Η ιστορία είναι διανθισμένη με το διάσημο πλέον τέχνασμα του Κυβερνήτη για να πείσει τους Έλληνες να φυτέψουν πατάτες.

Σύμφωνα με τον μύθο που εντοπίζεται πρώτη φορά σε ένα φυλλάδιο του 1912 με εντολή του Καποδίστρια ήρθαν από την Ιταλία χιλιάδες τόνοι πατάτας. Οι αντίπαλοί του είπαν στον κόσμο να μην πάρει πατάτες υποστηρίζοντας ότι ο Καποδίστριας «διά της αντιθρησκευτικής και ασεβούς πράξεώς του, τού να διδάξη την καλλιέργειαν της πατάτας, θα κάμη όλους τους Ορθοδόξους Χριστιανούς Αλούτερους», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το κείμενο.

Τονίζεται ότι οι πατάτες βρίσκονταν στο λιμάνι της Αίγινας όπου και έγινε συλλαλητήριο με τον κόσμο να φωνάζει  «Κάτω ο προδότης! Κάτω ο Αλούτερος, ο οποίος με τις πατάτες του θα μας καταστρέψη το θρήσκευμα! Κάτω ο άθεος!».

Στο κείμενο του 1912 παρουσιάζεται για πρώτη φορά και το τέχνασμα σύμφωνα με το οποίο ο Καποδίστριας ανακοίνωσε ότι δεν σκόπευε να μοιράσει τις πατάτες και αντίθετα έβαλε φρουρούς να τις προσέχουν για να μην τις κλέψει κανείς. «Ιδιαιτέρως όμως είπεν εις αυτούς (φύλακες) να κάμουν πως δεν βλέπουν τους περιέργους παρατηρητάς των γεωμήλων και να αφήσουν αυτούς να κλέπτουν», τονίζεται.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο κόσμος βλέποντας φύλακες θεώρησε ότι οι πατάτες είναι κάτι πολύτιμο και άρχισε να τις κλέβει.

«Μετ’ ολίγας ημέρας η προκυμαία εκενώθη! Τα γεώμηλα τα έφαγαν όλα οι Αιγηνίται, και συν τη εστιάσει εκείνων επείσθησαν ότι δεν έγιναν Αλούτεροι! Ο ίδιος κόσμος, όστις ήτο και κατά την κατά του Κυβερνήτου στάσιν, ο ίδιος εκείνος ήρχισε να κρούη τους κώδωνας των Εκκλησιών και εκάλει τους λοιπούς εις γενικήν συνάθροισιν, να διαδηλώσουν την ευγνωμοσύνη των προς τον Κυβερνήτην. Η κοσμοπλημμύρα εκκινεί υπό τας ζητωκραυγάς και τα θούρια και ούτω έξωθι του ανακτόρου του Κυβερνήτου φθάνει: «Θέλουμε, πατέρα μας, πατάτες! Σώσε μας, πατέρα, και ας όψονται όσοι μας έβαλαν στα λόγια!».

«Προ τοιούτων παρακλήσεων δι’ ουρανομήκων κραυγών, ο Κυβερνήτης, εξελθών ένδακρυς, υπεσχέθη εις το πλήθος νέαν προμήθειαν γεωμήλων δια του ιδιαιτέρου του ταμείου! Συνεχώρησε τους πταίσαντας, διέλαμψεν η αλήθεια, και η καλλιέργεια των γεωμήλων ήρχισεν έκτοτε εν Ελλάδι», τονίζεται.

Ο μύθος λοιπόν πιθανότατα γεννήθηκε μέσα από αυτές τις αναφορές όμως η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν ότι στον ελλαδικό χώρο καλλιεργούνταν πατάτες πριν τον Καποδίστρια και ο Κυβερνήτης απλά συνέβαλε στη μεγαλύτερη διάδοση του φυτού.

Αναφορές μιλούν για καλλιέργεια «γεώμηλων» στα νησιά του Ιονίου πριν την επανάσταση ενώ υπάρχουν αναφορές και για άλλες μέρη της χώρας όπως η Αργολίδα. Η πραγματικότητα είναι όμως ότι ο Καποδίστριας προώθησε τη συστηματική καλλιέργεια της πατάτας. Αρχικά έφερε στην Αίγινα μια μεγάλη ποσότητα από τα Επτάνησα και μετά έκανε μια μεγάλη παραγγελία από το λιμάνι του Λίβερπουλ αλλά και την Αλεξάνδρεια. Ούτε αντιδράσεις υπήρξαν, ούτε αδιαφορία από τον κόσμο. Τον Μάιο του 1928 τα πρώτα χωράφια με πατάτες είχαν φυτρώσει στον Πόντο και την Αίγινα και ακολούθησε συστηματική καλλιέργεια σε μέρη όπως η Μεσσηνία και η Αργολίδα.

Τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν λοιπόν ότι η πατάτα ήταν γνωστή στον ελλαδικό χώρο αλλά όχι διαδεδομένη. Το τέχνασμα του Καποδίστρια είναι μύθος και ο Κυβερνήτης εισήγαγε με μεγάλη ευκολία τη μαζική καλλιέργεια της πατάτας σε διάφορα μέρη της Ελλάδος. Παρόμοιοι μύθοι για τη διάδοση της πατάτας εμφανίζονται και σε άλλες χώρες όπως η Γαλλία.