1. Πρίμο Λέβι, Εάν αυτό είναι ο Άνθρωπος: Ο Ιταλοεβραίος χημικός και συγγραφέας Πρίμο Λέβι ήταν
ένας από τους ελάχιστους επιζώντες του ολοκαυτώματος και μιλάει για τις
εμπειρίες του στο ναζιστικό στρατόπεδο με απροσδόκητα ψύχραιμη φωνή. Το σθένος
και η διανοητική του ισορροπία είναι τέτοιες που σε κάνουν να αναρωτιέσαι, πώς
γίνεται ένας άνθρωπος που βίωσε την απόλυτη φρίκη, την ίδια την κόλαση
ουσιαστικά, να καταφέρνει να αναπτύσσει σε αυτό το βιβλίο έναν ήπιο προβληματισμό
και να τον αποδίδει σε μια «ταπεινή» και διαυγή πρόζα.
Το Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος δε
θα μπορούσε να μην είναι ένα μανιφέστο ανθρωπισμού, που δεν αποτελεί απλό
ανάγνωσμα λογοτεχνίας, αλλά ιστορικό τεκμήριο και σπουδαίο έργο τέχνης που δεν
πρέπει ποτέ να σταματήσει να εκδίδεται.
2. Βίλχελμ Ράιχ. Άκου Ανθρωπάκο: Το εμβληματικό αυτό έργο του
Βίλχελμ Ράιχ, που δικαιολογημένα τον έχει καταξιώσει στους απανταχού
φοιτητικούς κύκλους, είναι ένα κατ’ εξοχήν ανθρωπιστικό και όχι επιστημονικό
βιβλίο, που γράφτηκε το 1946, χωρίς πρόθεση να δημοσιευτεί. Το
βιβλίο είναι αποτέλεσμα παρατηρήσεων που έκανε επί δεκαετίες ο Ράιχ,
ανησυχώντας τρομακτικά για τον τρόπο που ο Ανθρωπάκος μεταχειρίζεται
τον εαυτό του.
Ο Ανθρωπάκος δεν είναι άλλος από τον
«κοινό άνθρωπο» που επαναστατεί επειδή κουράστηκε να υποφέρει, που δοξάζει τους
εχθρούς του και σκοτώνει τους φίλους του, που ανεβαίνει στην εξουσία και κάνει
κατάχρηση της εξουσίας που προσωρινά του δόθηκε, κάνοντας όλο και περισσότερους
ανθρώπους να υποφέρουν και ξεχνώντας πόσο «ανθρωπάκος» είναι κατά βάθος.
3. Φρίντριχ Νίτσε, Το
Λυκόφως των Ειδώλων: Στο δοκίμιο αυτό, ο Νίτσε μας εισάγει στην περίφημη φιλοσοφία «με το
σφυρί», βάζοντας στο στόχαστρο καινούρια και παλιά είδωλα. Τα είδωλα, στα οποία
επιτίθεται ο φιλόσοφος, θρησκεία, μεταφυσική, πολιτισμός και επιστήμη, δε
νοούνται, όμως, ως απλά είδωλα της εποχής και κυρίαρχοι δυνάστες του δυτικού
πολιτισμού. Η κριτική του, όπως κάθε φορά, πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα και
επιχειρεί να «γκρεμίσει» όλα είδωλα, αντιμετωπίζοντάς τα ως «αιώνια είδωλα»,
παλιά και επηρμένα, τα οποία έχουμε χρέος να χτυπήσουμε «με το σφυρί».
4. Αλμπέρ Καμύ, Η Πτώση: Στο βραβευμένο με Νόμπελ λογοτεχνίας βιβλίο, Η Πτώση, ο πάντα
μελαγχολικός Καμύ, αφηγείται τη ζωή ενός αντι-ήρωα, του κοσμικού Ζαν Μπατίστ
Κλαμάνς και χρησιμοποιεί το μυθοπλαστικό του πρόσωπο, προκειμένου να
καταπιαστεί με φιλοσοφικά ερωτήματα και διλήμματα στη ζωή ενός
δικαστή-μετανοητή, όπως ονομάζει ο ίδιος τον εαυτό του. Κάνοντας, λοιπόν, έναν
ακούραστο μονόλογο του παραλόγου, ο Καμύ πετυχαίνει με τη λογοτεχνική δεινότητα
και το φιλοσοφικό του βάθος, να μας κάνει να ταυτιστούμε και να υπογραμμίσουμε
καίριες φράσεις στο βιβλίο, προκειμένου να τις διαβάσουμε και να τις ξαναδιαβάσουμε
μέχρι να καταλάβουμε ακριβώς τι εννοεί και, ενίοτε, να διαφωνήσουμε ή να
συμφωνήσουμε μαζί του.
Ο Καμύ στο έργο αυτό, μας βάζει στη θέση του αόρατου
συνομιλητή και μας παροτρύνει να νιώσουμε τη δική μας «πτώση» ή να ταυτιστούμε
με την πτώση του πρωταγωνιστή, ο οποίος πραγματικά «απογυμνώνεται» μπροστά μας
και, μέσω μιας χειμαρρώδους εξομολόγησης, φτάνει στην υπέρτατη αυτοκριτική του.
Μια αυτοκριτική που μας δημιουργεί ανάμεικτα συναισθήματα: Τον αγαπάμε, τον
μισούμε και ταυτόχρονα τον λυπόμαστε για την καθημερινή «πτώση» που βιώνει.
5. Ρολάν Μπαρτ, Ο
Φωτεινός Θάλαμος: Ο
Φωτεινός Θάλαμος είναι ένα σπουδαίο
θεωρητικό κείμενο του Γάλλου σημειολόγου, Ρολάν Μπαρτ, που δημοσιεύτηκε για
πρώτη φορά το 1980 και περιέχει σχόλια και υποκειμενικές παρατηρήσεις του
ίδιου πάνω στη Φωτογραφία.
Ο συλλογισμός του ξεκινά με το θεμελιώδες ερώτημα: «Τι
είναι η φωτογραφία καθ’ εαυτήν;» και επομένως: «Ποιο ουσιαστικό
γνώρισμα την ξεχωρίζει από την κοινότητα των εικόνων;». Εκκινώντας, λοιπόν, από
την ερώτησή αυτή, ο Μπαρτ καταλήγει πως «η Φωτογραφία αναπαράγει στο
άπειρο κάτι που δεν έχει συμβεί παρά μόνο μια φορά» ενώ
παράλληλα «επαναλαμβάνει με μηχανικά μέσα εκείνο που δεν μπορεί ποτέ πια
να επαναληφθεί υπαρξιακά», φτάνοντας στο συμπέρασμα πως «Η Φωτογραφία κατά
βάση πιστοποιεί μια παρουσία, την ύπαρξη του ανήφορού της», την ύπαρξη του
αντικειμένου δηλαδή που απεικονίζεται σε έναν παρελθόντα χρόνο.
Η ανάγνωση του βιβλίου λειτουργεί σε διττό επίπεδο,
αφού, πέρα από τις θεωρητικές του παρατηρήσεις για την φωτογραφία, δε λείπει η
προσωπική του αφήγηση πάνω στο θάνατο και την απώλεια.
6. Έρμαν Έσσε, Ντέμιαν: Ο Έρμαν Έσσε είναι ένας συγγραφέας που αναζητούσε
πυρετωδώς την εσωτερική αλήθεια, πράγμα εμφανές στα περισσότερα έργα του (Ο λύκος
της στέπας, Σιντάρτα, Η Φιλία, Νάρκισσος και Χρυσόστομος), τα
οποία εκφράζουν κάθε άνθρωπο που αγωνιά να συγκροτήσει μια αρμονική εσωτερική
ολότητα.
Στο Ντέμιαν, όμως,
ο Έσσε περιέγραψε τόσο άψογα την ουσιαστική ενηλικίωση του σύγχρονου
«καλοαναθρεμμένου» ανθρώπου, καταφέρνοντας να φέρει στο φως και να αναλύσει, με
συγκινητική ακρίβεια, τις πιο αιχμηρές υπαρξιακές εκφάνσεις αυτής της δύσκολης
μετάβασης, για την οποία ποτέ και κανείς δε μας προετοιμάζει.
Ο Ντέμιαν, λοιπόν, πέρα
από πρωταγωνιστής στο βιβλίο του Έρμαν Έσσε, είναι κι ο εφηβικός μας εαυτός,
αυτός ο μικρομέγαλος παρατηρητής της ζωής που «ακροβατεί» ανάμεσα στο «χαμένο
παράδεισο της παιδικής ηλικίας» και τον απαιτητικό κόσμο της ενήλικης γνώσης.
7. Φίοντορ Ντοστογιέφσκι, Το Όνειρο Ενός Γελοίου Ανθρώπου: Ο
μεγάλος αντι-ήρωας της παγκόσμιας λογοτεχνίας, Φίοντορ Ντοστογιέφσκι,
έγραψε για τη γελοιότητα του ανθρώπου το 1877, όμως μόνο αν διαβάσεις το βιβλίο
ή δεις να παίζεται στο θέατρο, θα καταλάβεις πόσο διαχρονικό έργο είναι. Ένας
άνθρωπος σαν το Ντοστογιέφκσι, κλεισμένος σε τέσσερις τοίχους και βασανισμένος
από κάθε άποψη, θυμίζει τον λογοτεχνικό Βαν Γκογκ που μετατρέπει την ψυχική του οδύνη στην πιο
ουσιαστική αλήθεια, την αλήθεια της ζωής, της κοινωνίας, της δυστυχίας, των
ανθρώπων.
Ο γελοίος αντι-ήρωας του βιβλίου, πιστή ενσάρκωση του
ανθρώπου που έχει χάσει το δρόμο του και βρίσκεται στα πρόθυρα της αυτοχειρίας,
πέφτει σε βαθύ λήθαργο και καταφέρνει τελικά να αναγεννηθεί μέσα από το απόλυτο
σκοτάδι. Το όνειρο αυτού του γελοίου μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως και ο
καθένας ας δώσει τη δική του οπτική. Ένας ουτοπικός πολιτισμός που κατρακυλά
στη απόλυτη διαφθορά και το μαζοχισμό, μια πορεία που θυμίζει χτες, σήμερα,
αύριο. Ένοχος γι’ αυτή την κατρακύλα είναι αυτός ο γελοίος, αλλά και κάθε
γελοίος άνθρωπος.
8. Ίρβιν Γιάλομ, Η
Θεραπεία του Σοπενάουερ: Ο Ίρβιν Γιάλομ είναι ίσως ο σημαντικότερος ψυχοθεραπευτής-ψυχίατρος εν
ζωή, ο οποίος, παρά τη μακροχρόνια αφοσίωση του στο επάγγελμα, έχει καταφέρει
να γράψει πολλά μυθιστορήματα.
Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί μια ακόμα θεραπευτική
περιπέτεια του Γιάλομ μετά το Όταν έκλαψε ο Νίτσε, που,
όμως αυτή τη φορά, δεν εκτυλίσσεται στο κλειστό σύστημα της ατομικής
ψυχοθεραπείας, αλλά ουσιαστικά βάζει τον αναγνώστη να παρακολουθήσει το
μικρόκοσμο της ομαδικής ψυχοθεραπείας, «παντρεύοντάς» τον με τη φιλοσοφία και
το σχολαστικισμό.
Περιγράφοντας τους κεντρικούς του χαρακτήρες, ο Γιάλομ
προσπαθεί να κατανοήσει τη διαμόρφωση του ψυχισμού του Άρθουρ Σοπενάουερ, του
πιο απαισιόδοξου φιλοσόφου και οριακά μισάνθρωπου, κάνοντάς μας να τον δούμε με
τρυφερότητα.
Ο Φίλιπ Σλέιτ, κεντρικός χαρακτήρας της αφήγησης,
είναι ένας άνθρωπος με βασανιστικές σεξουαλικές εμμονές, που επιλέγει συνειδητά
την ασκητική απομόνωση και την παγερή αδιαφορία για τον ανθρώπινο κόσμο
(γνήσιος συνεχιστής του Σοπενάουερ), ο οποίος έχει πείσει τον εαυτό του ότι
μπορεί να θεραπευτεί, ασπαζόμενος την κοσμοθεωρία του μεγάλου φιλοσόφου και
διαμορφώνοντας τη ζωή του, βαδίζοντας στο μοναχικό δρόμο που εκείνος χάραξε.
Στο βιβλίο αυτό ο Γιάλομ δημιουργεί ένα εξαιρετικά
πρωτότυπο είδος μυθοπλασίας, που συνδυάζει φιλοσοφικές ιδέες, ψυχιατρική και
λογοτεχνία, παρακολουθώντας τόσο τους ασθενείς του στην ομαδική ψυχοθεραπεία,
όσο και την βαθιά τραυματισμένη περίπτωση του πιο καταθλιπτικού φιλοσόφου που
λέγεται Σοπενάουερ.
9. Βιρτζίνια Γουλφ, Ένα δικό σου δωμάτιο: Για να μπορέσει μια γυναίκα να γράψει λογοτεχνία το
18ο αιώνα, δυο βασικές συνθήκες έπρεπε να συντρέχουν, σύμφωνα με τη Βιρτζίνια
Γουλφ: Να έχει ένα δικό της δωμάτιο και δικά της χρήματα που θα τα διαχειρίζεται
η ίδια όπως νομίζει.
Το Ένα δικό σου δωμάτιο αποτελεί,
χωρίς αμφιβολία, τον ουσιαστικότερο «ύμνο» στη γυναικεία χειραφέτηση και
βασίστηκε σε δυο κείμενα που διαβάστηκαν στον Σύλλογο Τεχνών στο Νιούνχαμα και
την Οντάα του Γκίρτον τον Οκτώβριο του 1928. Η ίδια τροποποίησε και εμπλούτισε
αργότερα αυτά τα επαναστατικά, για την εποχή τους, κείμενα, μετατρέποντάς τα σε
βιβλίο-ορόσημο της γυναικείας απελευθέρωσης.
Η Αγγλίδας μυθιστοριογράφος πραγματεύεται τη σχέση
γυναικών και πεζογραφίας, με εντυπωσιακά εκφραστικό ύφος, επιχειρώντας
παράλληλα μια «τολμηρή» εικασία: Κι αν ο Σαίξπηρ είχε μια μικρότερη
αδερφή, αντάξιά του σε ευφυΐα και ταλέντο, που όμως η μοίρα της διέφερε
ριζικά από τη δική του; Και, μήπως αυτή, παγιδευμένη στο φύλο της, δεν κατάφερε
ποτέ να εκφράσει το ταλέντο της, αλλά ούτε και να αναγνωριστεί, έστω, η ύπαρξή
της, δεδομένου ότι καμία γυναίκα τότε δεν μπορούσε να διδαχτεί και να εξελίξει
την τέχνη της;
Η Γουλφ ήταν μια καταπληκτική γυναίκα, που κατάφερε να
γράψει όσα έγραψε σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον, και το εν λόγω κλασικό της
δοκίμιο, ήταν αποτέλεσμα της προσπάθειάς της να ταρακουνήσει τα νερά του
περίγυρού της, δίνοντας φωνή σε όσες γυναίκες είχαν και έχουν την ίδια
μεταχείριση με αυτή της ηρωίδας της.
Το 1941, η Βιρτζίνια Γουλφ έβαλε τέλος στη ζωή της,
πέφτοντας σε ένα ποτάμι με πέτρες στις τσέπες της, ενώ πριν το κάνει,
άφησε δυο σημειώματα, ένα στο σύζυγό της και ένα στην αδερφή της.
Το μήνυμά της, ωστόσο, ήταν ξεκάθαρο και απευθύνεται
προς όλες: Οι γυναίκες πρέπει να έχουν ένα σταθερό εισόδημα και ένα δικό
τους δωμάτιο, προκειμένου να μπορούν να δημιουργήσουν ελεύθερες.
10. Αρθούρος Ρεμπώ, Μια
εποχή στην Κόλαση: Ο Ρεμπώ εγκατέλειψε την ποίηση στα είκοσί του χρόνια, όμως κατάφερε να
αφήσει πίσω του το Μια εποχή στην Κόλαση,
μια κορυφαία ποιητική συλλογή, απ’ αυτές που σημάδεψαν ανεξίτηλα
τη μοντέρνα ποίηση.
Πρόκειται για ένα αναμφίβολα διαχρονικό έργο που δεν
εντάσσεται σε συμβατικά «καλούπια»: Είναι ποίηση και ταυτόχρονα φιλοσοφικό
δοκίμιο, εξομολόγηση, θεατρικός μονόλογος και αυτοβιογραφία του ίδιου.
Περιγράφει προφητικά την εποχή του, την υποκρισία του καθολικισμού και, απ’ την
άλλη, τη γέννηση του ορθολογισμού και την «υστερία» της επιστήμης.
Εκείνος, σαν «πρωτόγονος μυστικός», όπως λέει, μέσω
μιας διαυγούς ποιητικής κραυγής για την κόλαση, το κακό και το βαθύ σκοτάδι του
ήλιου, διαταράσσει την «κοινή ησυχία» των εφησυχασμένων της εποχής του, όσων
κρύβονται πίσω από την τακτοποιημένη ζωή τους. Ο Ρεμπώ, ένα από τα πιο
ευαίσθητα νεανικά πνεύματα που έχουν υπάρξει, χλευάζει, σαρκάζεται και αυτοτιμωρείται,
συνθέτοντας μια ποίηση «φυγής», που του προσφέρει διέξοδο από την απόλυτη
αίσθηση της πραγματικότητας.
