Το έθιμο της Πασχαλινής λαμπάδας

Πώς όμως προέκυψε το έθιμο της Πασχαλινής λαμπάδας, από πότε ακριβώς χρονολογείται και ποιο συμβολισμό κρύβει;

Το έθιμο της Πασχαλινής λαμπάδας που ανάβουμε το βράδυ της Ανάστασης χρονολογείται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Την εποχή που οι νεοφώτιστοι χριστιανοί βαφτίζονταν το Μεγάλο Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα.

Η λαμπάδα ουσιαστικά αποτελούσε σύμβολο του νέου φωτός του Χριστού, το οποίο επρόκειτο να φωτίσει την ψυχή του νεοφώτιστου.

Ένας άλλος συμβολισμός της Πασχαλινής λαμπάδας είναι ότι αναπαριστά το φως που έφερε στην ανθρωπότητα ο Χριστός, όταν «νίκησε» το θάνατο, και το σκοτάδι, μέσω της Ανάστασής του.

Με το πέρασμα όμως των χρόνων, η χριστιανική Εκκλησία κράτησε μονάχα τον συμβολισμό της λαμπάδας που αφορά στην Ανάσταση του Χριστού, μιας και σταδιακά η σύνδεση της με τη βάπτιση έπαψε να υφίσταται.

Ακόμη και το χρώμα της λαμπάδας έχει, με τη σειρά του, το δικό του ξεχωριστό συμβολισμό.

Καφέ λαμπάδες κρατάμε την Μεγάλη Παρασκευή στον Επιτάφιο, μιας και το χρώμα αυτό συμβολίζει το πένθος των πιστών για τα Πάθη και το θάνατο του Χριστού. Λευκές λαμπάδες είθισται να κρατάμε το Μεγάλο Σάββατο στην Ανάσταση, καθώς το χρώμα αυτό υποδηλώνει τον εορτασμό για τη χαρά της Ανάστασης του Χριστού.

Παράλληλα, η Πασχαλινή λαμπάδα συμβολίζει επίσης και τον ήλιο της Άνοιξης. Το Άγιο φως, με το οποίο την ανάβουμε κατά την Ανάσταση συμβολίζει το φως της γνώσης και της αγάπης.

Μεγάλη Παρασκευή

«Πάντα τη Μεγάλη Παρασκευή, να ’σαι μόνος σαν το Χριστό προσμένοντας το τελευταίο καρφί, το ξύδι, τη λόγχη. Τις ζαριές ν’ ακούς ατάραχα στο μοίρασμα των υπαρχόντων σου, τις βλαστήμιες, τις προκλήσεις, την αδιαφορία. Πριν την Παρασκευή δεν έρχεται η Κυριακή, τότε λησμονάς τα μαρτύρια των δρόμων της Μεγάλης Παρασκευής της ζωής μας. Μην ξαφνιαστείς, μη φοβηθείς στ’ απρόσμενο σουρούπωμα».

πατήρ Μωυσέως

Μεγάλη Πέμπτη: Σήμερον κρεμάται επί ξύλου - Η Σταύρωση του θεανθρώπου

Η Μεγάλη Πέμπτη, η ιερή μέρα κατά την οποία εορτάζεται ο Μυστικός Δείπνος του Ιησού Χριστού με τους 12 Αποστόλους. Η ημέρα αυτή είναι η τέταρτη ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας, της εβδομάδας δηλαδή η οποία προηγείται και καταλήγει στη γιορτή του Πάσχα. Της Μεγάλης Πέμπτης προηγείται η Μεγάλη Τετάρτη και ακολουθεί η Μεγάλη Παρασκευή.

Τα Δώδεκα Ευαγγέλια περιγράφουν την πορεία του Ιησού προς τον Γολγοθά. Τον Μυστικό Δείπνο, το δάκρυ και την ανθρώπινη αδυναμία στους κήπους της Γεσθημανής, την προδοσία του από τον Ιούδα, την σύλληψη, την δίκη, τα βασανιστήρια, την Σταύρωση.

Τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ η Εκκλησία θα μάς συγκλονίσει παρουσιάζοντάς μας τη Σταύρωση του Θεανθρώπου.

Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης τελείται ο εσπερινός της Μεγάλης Παρασκευής μαζί με τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Οι ιερείς κατά την ετοιμασία της Θείας Κοινωνίας εξάγουν δύο «αμνούς» (το μέρος του άρτου το οποίο μεταβάλλεται σε σώμα Χριστού) και διατηρούν τον ένα αφού τον τεμαχίσουν και τον αποξηράνουν, σε ασφαλές σημείο (μέσα στο αρτοφόριο πάνω στην αγία τράπεζα) για έναν ολόκληρο χρόνο για την κοινωνία των πιστών σε έκτακτες περιπτώσεις. Το βράδυ τελείται ο όρθρος της Μεγάλης Παρασκευής, στον οποίο αναπαριστάται το Θείο Δράμα της Σταύρωσης και διαβάζονται τα 12 ευαγγέλια που περιγράφουν τα γεγονότα από τη σύλληψη έως και την ταφή του Χριστού.

Ανάμεσα στο 5ο και το 6ο Ευαγγέλιο ψάλλεται το αντίφωνο «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…» και ο Εσταυρωμένος λιτανεύεται από τους ιερείς. Στις εκκλησίες της Ζακύνθου, η περιφορά του Εσταυρωμένου γίνεται μετά το 11ο Ευαγγέλιο.

Σήμερον κρεμάται επί ξύλου...

Σήμερον κρεμάται επί ξύλου,

ο εν ύδασι την γην κρεμάσας.

Στέφανον εξ ακανθών περιτίθεται,

ο των αγγέλων βασιλεύς.

Ψευδή πορφύραν περιβάλλεται 

ο περιβάλλων τον ουρανόν εν νεφέλαις. 

Ράπισμα κατεδέξατο, 

ο εν Ιορδάνη ελευθερώσας τον Αδάμ.

Ήλοις προσηλώθη, 

ο Νυμφίος της Εκκλησίας. 

Λόγχη εκεντήθη, ο Υιός της Παρθένου. 

Προσκυνούμεν σου τα Πάθη, Χριστέ.

Δείξον ημίν και την ένδοξόν σου Ανάστασιν.

Είναι η στιγμή, περίπου στις 9 το βράδυ, όπου σε όλες τις εκκλησίες της χώρας θα σβήσουν τα φώτα. Η πομπή της σταύρωσης υπό το αμυδρό φως των κεριών θα κινηθεί με αργό και σταθερό ρυθμό προς το κέντρο των ναών, διαπερνώντας το πλήθος των πιστών. Το Θείο πάθος σχεδόν κορυφώνεται…

Τα 12 Ευαγγέλια της Μεγάλης Πέμπτης συγκροτούνται κυρίως από περικοπές των Ευαγγελίων του Ιωάννη και του Ματθαίου. Εν περιλήψει τα 12 Ευαγγέλια: Τελευταίες νουθεσίες του Ιησού στους μαθητές του… «Αγαπάτε Αλλήλους». Ο τελευταίος αποχαιρετισμός. Προσευχή του Ιησού. Προδοσία του από τον Ιούδα. Σύλληψη του Ιησού και μεταφορά του «Από τον Άννα στον Καϊάφα». Δίκη του Ιησού από τους Αρχιερείς. Άρνηση Πέτρου («Πριν αλέκτορα φωνήσαι, τρις απαρνήση με»). Ο Ιησούς ενώπιον του Πιλάτου, στο Πραιτώριο. Προσπάθεια του Πιλάτου να απελευθερώσει τον Κύριο, αλλά εμπρός στην αποφασιστικότητα των Φαρισαίων υποχωρεί. «Βαραβάν ή Χριστόν;». Ο Πιλάτος «Νίπτει τας χείρας του». Ο Ιούδας μεταμελείται και επιστρέφει τα «τριάκοντα αργύρια» στους Αρχιερείς, οι οποίοι τα έβαλαν στον «Κορβανά» (ταμείο του Ναού). Απαγχονισμός Ιούδα. Πορεία του Ιησού προς τον Γολγοθά και Σταύρωσή του με δύο ληστές. Ο Ιησούς αφήνει το πνεύμα επί του Σταυρού. Μεταμέλεια του ενός ληστή, που ζητά από τον Κύριο να τον θυμηθεί στη βασιλεία των Ουρανών. Ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας ζητά από τον Πιλάτο το Σώμα του για να το θάψει. Ταφή του Ιησού και σφράγιση του Τάφου του από τους Αρχιερείς και Φαρισαίους.

Στις εκκλησίες, όλο το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης μέχρι το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, παραμένουν κυρίως γυναίκες οι οποίες «μοιρολογούν», ψάλλοντας ύμνους, τον Χριστό.

Σε πολλά μέρη, προετοιμάζουν τον στολισμό του Επιταφίου κατά την διάρκεια της νύχτας αυτής.

Στα σπίτια των Χριστιανών, την Μεγάλη Πέμπτη, βάφονται τα κόκκινα αυγά. Για τον λόγο αυτό, η ημέρα λέγεται και Κόκκινη Πέμπτη ή Κοκκινοπέφτη.

Εκτός από τα αυγά, την μέρα αυτή, φτιάχνονται τα πασχαλινά κουλούρια και τα τσουρέκια. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, οι Χριστιανοί κρεμούν κόκκινα πανιά στα παράθυρα των σπιτιών τους.

Το Τροπάριο της Κασσιανής

Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης, ψάλλεται στις Εκκλησίες ο όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης. Το τελευταίο τροπάριο στην ακολουθία είναι αυτό της ευσεβούς και λογίας ποιητρίας του Βυζαντίου, Κασσιανής, το γνωστό ως το Τροπάριο της Κασσιανής.

Από τον βυζαντινό χρονογράφο Συμεών Μάγιστρο (990 μ.Χ.) μαθαίνουμε ότι η Ευφροσύνη, μητέρα του αυτοκράτορα Θεόφιλου και κόρη του Κωνσταντίνου του ΣΤ΄, στην προσπάθειά της να παντρέψει το γιο της, το έτος 830 μ.Χ., διοργάνωσε στην μεγαλόπρεπη αίθουσα Τρικλίνιο των ανακτόρων της Κωνσταντινούπολης, μεγάλη σύναξη από τις πιο όμορφες κοπέλες της Αυτοκρατορίας. Η προσέλευση υπήρξε μεγάλη από «καλλίστας παρθένους». Κι όταν παρατάχθηκαν στη σειρά, καθισμένες πάνω σε πολυτελή ανάκλιντρα, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος περιήλθε μπροστά τους να διαλέξει την μέλλουσα σύζυγό του και αυτοκράτειρα, δίνοντας σε όποια διάλεγε ένα χρυσό μήλο.

Η ομορφότερη ήταν η Κασσιανή, που η ομορφιά της θάμπωσε το νεαρό Θεόφιλο και σ’ αυτήν επρόκειτο να δώσει το μήλο, σύμβολο της προτίμησής του. Θέλοντας όμως να διαπιστώσει αν και η εξυπνάδα της ήταν ανάλογη με την ομορφιά της, της είπε: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα» (= Από τη γυναίκα ξεκινούν τα κακά πράγματα), υπονοώντας την Εύα. Η Κασσιανή όμως δεν ξαφνιάστηκε και θέλοντας να δείξει και την εξυπνάδα της απάντησε: «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα» (= Και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα, τα ευγενέστερα), υπονοώντας την Παναγία, που έφερε στον κόσμο το μεγαλύτερο αγαθό.

Αυτή όμως η πράγματι έξυπνη απάντηση χαρακτηρίσθηκε από τον Θεόφιλο ότι περιείχε και κάποια προπέτεια και επιπολαιότητα, οπότε έδωσε το μήλο στην επίσης ωραία, αλλά και σεμνή Θεοδώρα.

Η Κασσιανή απογοητεύθηκε από την αποτυχία της και πήρε την απόφαση να αποτραβηχτεί από τον κόσμο και να μονάσει. Έκτισε με δικά της χρήματα ένα μοναστήρι, που πήρε αργότερα το όνομά της, ντύθηκε το μοναχικό σχήμα και αφιερώθηκε στη λατρεία του Χριστού και στην ποίηση, συνδυάζοντας έτσι τη βαθιά ευσέβεια και την κλίση της στα γράμματα. Λέγεται μάλιστα ότι μετά την αποτυχία της είπε: «Επειδή δεν έγινα βασίλισσα του πρόσκαιρου τούτου κόσμου, θα γίνω υπήκοος της αιωνίας Βασιλείας του Χριστού».

Εκεί στο μοναστήρι εκδηλώθηκε και το έμφυτο καλλιτεχνικό της ταλέντο και το βαθύ θρησκευτικό της συναίσθημα συνθέτοντας εκκλησιαστικούς ύμνους, τροπάρια, Ιδιόμελα. Εκεί στην ήσυχη και υποβλητική ατμόσφαιρα του μοναστηριού συνέθεσε και το περίφημο Ιδιόμελο «Τροπάριο της Κασσιανής» από το όνομά της, που αργότερα η Ορθόδοξη Εκκλησία το καθιέρωσε ως Δοξαστικό των Αποστίχων του Όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης.

Φαίνεται καθαρά ότι η Κασσιανή εμπνεύστηκε το Ιδιόμελο αυτό τροπάριο από τα λόγια των Ευαγγελιστών, που δεν αναφέρονται στη Μαρία τη Μαγδαληνή, όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, τη μοιχαλίδα, που ο Χριστός έσωσε από βέβαιο λιθοβολισμό του έξαλλου πλήθους των Φαρισαίων για το ηθικό της παράπτωμα, με εκείνα τα λόγια του: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ’ αυτήν». Και όταν αργότερα ο Ιησούς βρέθηκε στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου του λεπρού, η αμαρτωλή εκείνη γυναίκα αισθάνεται την ανάγκη να πάει να εκφράσει την ευγνωμοσύνη και αφοσίωσή της στον Σωτήρα Χριστό. Αγοράζει αρώματα, ντύνεται ταπεινά και σεμνά και ταπεινωμένη και συντετριμμένη, με δάκρυα στα μάτια, έρχεται και πλένει τα πόδια του Ιησού και τα σκουπίζει με τα ξέπλεκα μαλλιά της. Τα δάκρυά της εκείνα ήταν δάκρυα ελέους και συντριβής και κλαίει με πάθος να την ευσπλαχνιστεί ο Θεός της αγάπης και της συγχώρεσης.

Το παραπάνω περιστατικό το αναφέρουν οι τρεις από τους τέσσερις Ευαγγελιστές:

Ο Λουκάς (ζ. 37-38) γράφει: «Και ιδού γυνή εν τη πόλει ήτις ην αμαρτωλός, και επιγνούσα ότι ανάκειται εν τη οικία του Φαρισαίου, κομίσασα αλάβαστρον μύρου και στάσα οπίσω παρά τους πόδας αυτού κλαίουσα, ήρξατο βρέχειν τους πόδας αυτού τοις δάκρυσι και ταις θριξί της κεφαλής αυτής εξέμασσε και κατεφίλει τους πόδας αυτού και ήλειφε τω μύρω».

Ο Ματθαίος (κστ΄, 6-7): «Του δε Ιησού γενομένου εν Βηθανία εν οικία Σίμωνος του λεπρού, προσήλθεν αυτώ γυνή αλάβαστρον μύρου έχουσα βαρυτίμου, και κατέχεεν επί την κεφαλήν αυτού ανακειμένου».

Και ο Μάρκος (ΙΔ΄ 3) λέγει: «Και όντος αυτού εν Βηθανία εν τη οικία Σίμωνος του λεπρού, κατακειμένου αυτού ήλθε γυνή έχουσα αλάβαστρον μύρου νάρδου πιστικής πολυτελούς και συντρίψασα το αλάβαστρον κατέχεεν αυτού κατά της κεφαλής».

Και την πληγωμένη και πονεμένη καρδιά της Κασσιανής δεν ήταν δυνατόν να μην αγγίξει ο κραδασμός εκείνης της αμαρτωλής γυναίκας. Και διατυπώνει στο αριστουργηματικό εκείνο τροπάριο, που φέρει το όνομά της, με λυρική έξαρση και υποβλητικότητα τον δικό της ψυχικό κραδασμό.

Γιατί είναι κινητή εορτή το Πάσχα;

Με άξονα την Ισημερία

Για όλο το χριστιανισμό, το Πάσχα είναι κινητή εορτή που έχει άμεση σχέση με το εβραϊκό «Πεσάχ» (που σημαίνει διάβαση, σε ανάμνηση των περιπετειών των Εβραίων κατά το πέρασμά τους από την Αίγυπτο στη Γη Χαναάν). Επειδή οι Εβραίοι γιόρταζαν το Πάσχα κατά την ημέρα της πανσελήνου μετά την εαρινή ισημερία και επειδή ο Χριστός αναστήθηκε μετά το εβραϊκό Πάσχα, η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος, που έγινε στη Νίκαια το 325 π.Χ., όρισε ότι: το Πάσχα θα πρέπει να εορτάζεται την Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης, και αν η πανσέληνος συμβεί Κυριακή, τότε να εορτάζεται την επόμενη Κυριακή (για να μη συμπέσει με τον εορτασμό του εβραϊκού Πάσχα).

Για τον καθορισμό του ορθοδόξου Πάσχα, η εαρινή ισημερία υπολογίζεται σύμφωνα με το παλιό Ιουλιανό ημερολόγιο. Έτσι, το Πάσχα είναι πάντα κοινό με τους παλαιοημερολογίτες.

Αντίθετα, οι προτεστάντες και οι καθολικοί ορίζουν την ημερομηνία της εαρινής ισημερίας σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο, στις 21 Μαρτίου, οπότε γιορτάζουν το Πάσχα από 22 Μαρτίου μέχρι 25 Απριλίου.

Τα σφάλματα του Ιουλιανού ημερολογίου έναντι στο Γρηγοριανό τοποθετούν την εαρινή ισημερία στις 28 Μαρτίου, οπότε αν πέσει Κυριακή το Πάσχα θα εορτασθεί στις 28 + 7 δηλαδή στις 4 Απριλίου. Έτσι οι ορθόδοξοι γιορτάζουν το Πάσχα από τις 4 Απριλίου και μετά.

Τα έθιμα του Πάσχα σε όλη την Ελλάδα

Από τη Ρόδο ως τη Χαλκιδική και από τη Σύρο ως τη Λευκάδα, κάθε γωνιά της Ελλάδας γιορτάζει το Πάσχα με το δικό της μοναδικό τρόπο. Έθιμα και παραδόσεις ζωντανεύουν και πάλι στη μεγαλύτερη και πλουσιότερη, σε λαογραφικές εκδηλώσεις, γιορτή της χριστιανοσύνης, της άνοιξης, της ζωής.

Μακεδονία:

Στη Θάσο, στην Κοινότητα Λιμεναρίων διατηρείται το πανάρχαιο έθιμο "Για βρέξ’ Απρίλη μ’" που γιορτάζεται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα. Χορεύουν δημοτικούς χορούς συγκροτήματα απ’ όλη την Ελλάδα.

Στην Ιερισσό της Χαλκιδικής το σημαντικότερο Πασχαλινό έθιμο είναι "ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΥ ΝΙΟΥ Τ’ ΑΛΩΝΙ". Γιορτάζεται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα, στην ομώνυμη τοποθεσία πάνω στους λόφους. Μετά την επιμνημόσυνη δέηση και την εκφώνηση του πανηγυρικού της ημέρας, οι γεροντότεροι αρχίζουν τον χορό. Σιγά-σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και πολλές φορές ο χορός έχει μήκος τετρακόσια μέτρα. Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα Πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον "ΚΑΓΚΕΛΕΥΤΟ" χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την επανάσταση του 1821. Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα όπου υπάρχουν δύο παλικάρια με υψωμένα σπαθιά. Ο χορός στη μέση περίπου του τραγουδιού διπλώνεται στα δύο με τους χορευτές να περνούν ο ένας απέναντι από τον άλλο για τον τελευταίο χαιρετισμό.

Κατά την διάρκεια της γιορτής μοιράζονται σε όλους, καφές που βράζει σε μεγάλο καζάνι "ζωγραφίτικος", τσουρέκια και αυγά. Ο χορός επαναλαμβάνεται το απόγευμα στην κεντρική πλατεία του χωριού.

Κεντρική Ελλάδα:

Τρίκαλα-Καρδίτσα

Πληθώρα εθίμων και παραδόσεων αναβιώνουν κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας στις περισσότερες περιοχές των νομών Τρικάλων και Καρδίτσας. Οι προετοιμασίες για τις νοικοκυρές για τον εορτασμό της Ανάστασης ξεκινούν από την Μεγάλη Πέμπτη, όπου σύμφωνα με την παράδοση ετοιμάζουν τα τσουρέκια και βάφουν τα αυγά. Πριν αρκετά χρόνια -ίσως και σήμερα σε ορισμένες περιοχές- το πρώτο κόκκινο αυγό, οι νοικοκυρές το τοποθετούσαν στο εικόνισμα του σπιτιού, για να φύγει το κακό και να δώσει τη θέση στο καλό ενώ σημάδευαν και την πλάτη του αρνιού με την μπογιά που χρησιμοποιήθηκε για να βαφούν τα αυγά.

Από νωρίς του Μεγάλου Σαββάτου οι νοικοκυρές ετοιμάζουν το γιορτινό βραδινό τραπέζι που έχει ως κύριο χαρακτηριστικό τη μαγειρίτσα. Το βράδυ με λευκές λαμπάδες και γιορτινά ρούχα η οικογένεια με τους συγγενείς προσέρχονται στην εκκλησία για να ανάψουν το "Άγιο Φως", ανταλλάσσοντας ευχές, ενώ πριν εισέλθουν στο σπίτι σταυρώνουν την εξώπορτα τρεις φορές για καλή τύχη. Στη συνέχεια αφού τσουγκρίσουν τα αυγά, γευματίζουν με την παραδοσιακή μαγειρίτσα. Την Κυριακή του Πάσχα, μέσα σε παραδοσιακά τραγούδια και χορούς ψήνεται στο σουβλί ο οβελίας, ενώ συνηθίζεται κυρίως στα χωριά παρέες να επισκέπτονται σπίτια και οικογένειες και να ανταλλάσσουν ευχές.

Εκτός από τα έθιμα αξίζει να αναφερθούμε σε δύο άλλες περιοχές των νομών Καρδίτσας και Τρικάλων γιατί συγκεντρώνουν τα βλέμματα αυτές τις μέρες αρκετών επισκεπτών. Στο Μορφοβούνι (παλιά Βουνέσι), ένα χωριό το οποίο είναι από τα μεγαλύτερα της ορεινής Καρδίτσας και της λίμνης Πλαστήρα και έδρα του ομώνυμου Δήμου, το Πάσχα γιορτάζεται ακόμα με παραδοσιακό τρόπο. Το βράδυ της Ανάστασης, οι νέοι καίνε τον "αφανό", δημιουργώντας ένα φαντασμαγορικό θέαμα. Την Κυριακή το απόγευμα στην πλατεία του χωριού χορεύεται ο "διπλός χορός" ή ο "χορός της αγάπης" όπως λέγεται. Τη δεύτερη μέρα, αναβιώνει το θρησκευτικό έθιμο "Σίγνα".

Στο Καστράκι της περιοχής Καλαμπάκας, το οποίο έχει παλαιά και πλούσια ιστορία, διατηρούνται μέχρι σήμερα πολλά έθιμα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει η αναρρίχηση με σκοινί στο εκκλησάκι του Αη-Γιώργη του Μαντηλά, που βρίσκεται σε σπηλιά βράχου των Μετεώρων πάνω από το χωριό, ανήμερα της γιορτής του Αγίου, με το πέρας της λειτουργίας. Οι νέοι του χωριού κρεμούν πολύχρωμα μαντήλια και ανάβουν λαμπάδες στη Μονή. Τα μαντήλια μένουν έως την επόμενη γιορτή του Αγίου και θεωρούνται ευχές για υγεία.

Αράχοβα

Ανήμερα του Πάσχα και από το απόγευμα ξεκινάει η περιφορά της Εικόνας του Αγίου Γεωργίου την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων (ανηφορικός δρόμος), οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φτάνουν στο λόφο. Ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και το απόγευμα χορεύουν γυναικείοι χορευτικοί σύλλογοι. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, όπως το σήκωμα της πέτρας κ.λπ.

Λιβαδειά

Το πιο χαρακτηριστικό έθιμο της πόλης, είναι το πολύ γνωστό και μοναδικό "Πάσχα της Λιβαδειάς", που όχι μόνο διατηρείται αλλά χρόνο με το χρόνο ζωντανεύει μιας και οι νεώτεροι συμμετέχουν με ιδιαίτερο μεράκι και κέφι στο έθιμο του "λάκκου". Μετά την Ανάσταση και πριν καλά ξημερώσει οι κάτοικοι ετοιμάζουν τη φωτιά. Ένας, κάνοντας το σταυρό του, βάζει φωτιά στο σωρό με τη λαμπάδα της Αναστάσεως. Οι φλόγες αγκαλιάζουν το σωρό. Με ραντίσματα νερού και συχνό χτύπημα με ένα μακρύ ξύλο, η θράκα είναι έτοιμη για να ψηθούν τα αρνιά. Το ίδιο γίνεται σε όλους τους "λάκκους" και ανεβαίνουν οι καπνοί, αναρίθμητοι και πυκνοί, σε τέτοιο βαθμό, που σκεπάζουν τον ήλιο που στο μεταξύ ανατέλλει.

Η πόλη τυλίγεται σε σύννεφα καπνού. Οι φωτιές είναι έτοιμες και τα αρνιά τοποθετούνται στους "λάκκους". Το γύρισμα των αρνιών και το γλέντι διαρκεί μέχρι το απόγευμα, το οποίο συμπληρώνεται με τη συμμετοχή παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων και με την καύση των πυροτεχνημάτων.

Αιτωλικό

Από το πρωί του Μ. Σαββάτου στην κεντρική πλατεία της πόλης αναβιώνουν πολλά από τα έθιμα των κατοίκων μέχρι αργά το βράδυ της Αναστάσεως που είναι και το αποκορύφωμα της ημέρας.

Την Κυριακή του Πάσχα κάθε γειτονιά, είναι μία μεγάλη υπαίθρια ψησταριά, όπου ο χορός και το τραγούδι έχουν τον πρώτο λόγο, ενώ προσφέρονται κρασί και παραδοσιακοί μεζέδες δωρεάν.

Πελοπόννησος:

Καλαμάτα

Εδώ αναβιώνει ένα έθιμο, που πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821, ο διαγωνισμός των "μπουλουκιών". Οι διαγωνιζόμενοι, με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο, στο γήπεδο του Μεσσηνιακού, με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου.

Λεωνίδιο

Το πιο εντυπωσιακό έθιμο της περιοχής είναι, όταν το βράδυ της Ανάστασης ο ουρανός γεμίζει από πολύχρωμα "αερόστατα" τα οποία ανυψώνονται από τους πιστούς κάθε ενορίας, αμέσως μετά το Χριστός Ανέστη. Την Κυριακή μετά την τελετή της ''Αγάπης'' στο κήπο του Δημαρχείου σουβλίζουν αρνιά κι ένα λαϊκό γλέντι κρατά ως αργά το βράδυ.

Τρίπολη

Την Κυριακή του Πάσχα η Τρίπολη σκεπάζεται από τον καπνό που δημιουργούν οι φωτιές από τις αμπελόβεργες, που ανάβουν αμέσως μετά την τελετή της Ανάστασης στην πλατεία του Άρεως προκειμένου να ''γίνουν τα κάρβουνα'' για να αρχίσει τα ξημερώματα το σούβλισμα των αρνιών ο Δήμος Τρίπολης. Το πρωί της Κυριακής του Πάσχα, αρχίζει το μεγάλο γλέντι στην πλατεία όπου ζωντανεύει το έθιμο της κλεφτουριάς, προσφέροντας ο Δήμος σε ντόπιους κι επισκέπτες εκτός από σουβλιστό αρνί, το φημισμένο Τριπολιτσιώτικο κρασί ''μοσχοφίλερο'' και το γλέντι με παραδοσιακά συγκροτήματα κρατά ως αργά το απόγευμα.

Το βράδυ της Κυριακής συνεχίζει το γλέντι στην πλατεία της συνοικίας Φιλικών, ενώ την Δευτέρα του Πάσχα παίρνει τη σκυτάλη η συνοικία του Σέχι το μεσημέρι και το βράδυ στην πλατεία Μπασιάκου αμέσως μετά τον Εσπερινό του Αγίου Ραφαήλ που γιορτάζει το γλέντι μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.

Στη Νεστάνη Αρκαδίας

Η Δευτέρα του Πάσχα αποτελεί μεγάλη γιορτή για όλη την περιοχή της Μαντινείας με το πανηγύρι του Αι-Γιώργη. Όσοι συμμετέχουν είναι ντυμένοι με την παραδοσιακή ''τσιπιανίτικη'' φορεσιά και κρατούν γκλίτσα στολισμένη στην κορυφή με μάηδες, πασχαλιές, αγριοσέληνα και άλλα λουλούδια. Κατεβαίνουν όλοι από ψηλά το Γουλά (λόφος της περιοχής), από τον Αι-Γιώργη περπατώντας εμπρός από το μοναστήρι της Παναγιάς της Γοργοεπηκόου, χορεύοντας και τραγουδώντας το τραγούδι του Αι-Γιώργη. Φτάνοντας στην πάνω πλατεία της Νεστάνης, ''το αλώνι'', σχηματίζουν μεγάλους κύκλους χορεύοντας συρτό και τραγουδώντας ένα παράξενο σκοπό.

Κυκλάδες:

Κύθνος

Το πιο εντυπωσιακό έθιμο του νησιού είναι αυτό της "Κούνιας". Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο. Το βράδυ του Μ. Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του "συχώριου", δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει "διαβάσει" ο παπάς, τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.

Σύρος

Η Σύρος βιώνει με ιδιαίτερο τρόπο το Πάσχα. Οι δύο Θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως, με αγάπη κατάνυξη και αμοιβαίο σεβασμό τις Άγιες Μέρες του Πάσχα. Οι Επιτάφιοι των Καθολικών στην Άνω Σύρο ξεκινούν από τον Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη ο επιτάφιος των Καθολικών ξεκινάει από τον ιερό Ναό Ευαγγελιστών, οι επιτάφιοι των Ορθοδόξων, από τις ενορίες Αγίου Νικολάου, της Κοιμήσεως και την Μητρόπολη της Μεταμορφώσεως περιφέρονται και συναντώνται στην Κεντρική Πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση και ψάλλονται τροπάρια της Μ. Παρασκευής από την χορωδία του Αγίου Νικολάου και Ιεροψάλτες.

Πάρος

Τα μεσάνυκτα του Μ. Σαββάτου, το νησί γεμίζει από φώτα και τον θόρυβο των αμέτρητων πυροτεχνημάτων.

Δωδεκάνησα:

Πάτμος

Το Μ. Σάββατο το βράδυ πριν από την Ανάσταση, το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε ηρωικό εξάμετρο με κώντιο και την Κυριακή του Πάσχα στις 3 το απόγευμα, στο Μοναστήρι της Πάτμου γίνεται η 2η Ανάσταση κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες και από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αυγά στους πιστούς.

Ρόδος (Ιαλυσός)

Το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και τραγουδούν τον "Λάζαρο", συγκεντρώνοντας χρήματα και αυγά για τους ιερείς. Παλαιότερα, αυτή την ημέρα, κανένας γεωργός δεν πήγαινε στο χωράφι του να εργαστεί, γιατί όπως πίστευαν, ό,τι έπιαναν θα μαραινόταν. Επιτρεπόταν μόνο η συγκέντρωση ξερών κλαδιών για το άναμμα των φούρνων τη Μεγάλη Εβδομάδα για το ψήσιμο των κουλουριών. Την ημέρα αυτή επίσης, σε όλα τα σπίτια οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, "τα Λαζαράκια", συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο στο σάβανο.

Κως

Ενώ οι μεγάλοι είναι δοσμένοι στις πασχαλινές δουλειές και στον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται και αυτά για την Ανάσταση του Κυρίου. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει και να χαλάσει ο κόσμος. Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φυτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το ανάβουν και από την ώρα που ο παπάς λέει το "ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ".

Το πρωί του Μ. Σαββάτου, η εκκλησία στρώνεται με μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές (μικρά μοβ αρωματικά λουλούδια). Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.

Χίος

Ο ρουκετοπόλεμος είναι ένα παλιό Βρονταδούσικο έθιμο που έχει τις ρίζες του στους χρόνους της τουρκικής κατοχής. Αρχικά, οι κάτοικοι των ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής, εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν αυτοσχέδια κανονάκια. Με το πέρασμα του χρόνου όμως αυτά εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες, βεγγαλικά, φτιαγμένα από νίτρο, θειάφι και μπαρούτι. Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει αμέσως μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά. Οι ποσότητες τα τελευταία χρόνια φτάνουν στις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που δημιουργείται από τις ρουκέτες που εκτοξεύονται στον ουρανό του Βροντάδου το βράδυ της Ανάστασης είναι φαντασμαγορικό. Πολύς είναι ο κόσμος που επιλέγει να περάσει το Πάσχα στην Χίο για να δει αυτό το μοναδικό θέαμα. Τα τελευταία χρόνια έχουν ληφθεί μέτρα για την προστασία των παρευρισκομένων, έτσι ώστε να διασωθεί το έθιμο.

Επτάνησα:

Κέρκυρα

Στις 11 το πρωί του Μ. Σαββάτου ο κόσμος περιμένει την πρώτη Ανάσταση. Όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν κατά χιλιάδες, πήλινα δοχεία (μπότιδες) στους δρόμους, με μεγάλο κρότο. Αυτό το έθιμο έχει τις ρίζες του στο χωρίον του Ευαγγελίου "Συ δε Κύριε Ανάστησόν με ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεραμέως".

Ένα άλλο επίσης Κορφιάτικο Πασχαλινό έθιμο που αναβιώνει είναι το "ΜΑΣΤΕΛΟ" (βαρέλι). Στην "Pinia" και κάτω από την Μεταλλική Κουκουνάρα που κρέμεται ασάλευτη ακόμα στην διασταύρωση Νικηφόρου Θεοτόκη και Φιλαρμονικής, μαζεύονται οι Φακίνοι, οι αχθοφόροι της πόλης, οι Πινιαδώροι, οι οποίοι τοποθετούσαν στη μέση του πεζοδρομίου ένα ξύλινο βαρέλι. Το στόλιζαν με μυρτιές και βέρντε, του έβαζαν νερό και αυτοί σκορπισμένοι στο γύρο χώρο, παρακαλούσαν τους περαστικούς, που αυτή την ώρα ήταν πάρα πολλοί, να ρίξουν νομίσματα για ευχές στο νερό. Όταν πλησίαζε η ώρα της πρώτης Ανάστασης, οι Πηνιαδώροι σκορπισμένοι στην περιοχή της Πιάτσας κυνηγούσαν να βρουν κάποιον να τον ρίξουν στο βαρέλι. Αυτός μουσκίδι έβρεχε τον κόσμο γύρω του, ενώ περνούσαν οι μπάντες μας, παίζοντας το αλέγκρο μαρς "Μη φοβάστε Γραικοί". Στο τέλος έβγαινε ο βρεγμένος με γέλια και χαρές και έπαιρνε τα χρήματα που είχε το βαρέλι.

Το βράδυ του Μ. Σαββάτου γίνεται η Ανάσταση στην Άνω Πλατεία - φαντασμαγορικό, μοναδικό θέαμα. Όλα τα παράθυρα των γύρω σπιτιών ανοιχτά με κεράκια αναμμένα. Τα παράθυρα των μεγάλων εξαορόφων σπιτιών, μαζί με το καταπληκτικό θέμα των χιλιάδων κεριών και των πιστών που παρακολουθούν την τελετή της Ανάστασης στη μεγαλύτερη πλατεία της Ελλάδας, συνθέτουν μία μεγαλειώδη εικόνα. Η Αναστάσιμος Ακολουθία συνεχίζεται στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής (Πλατύ Καντούνι). Την Κυριακή του Πάσχα, από τις 7 το πρωί κάθε εκκλησία, όπως συμβαίνει και με τους Επιταφίους, βγάζει την Ανάσταση με φιλαρμονικές, σχολεία, προσκόπους και χορωδίες.

Ζάκυνθος

Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, η περιφορά του Επιταφίου, σύμφωνα με παμπάλαιο τοπικό έθιμο, γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μ. Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης σηκώνει την Ανάσταση. Με το πρώτο χτύπημα της καμπάνας, ο Δεσπότης αφήνει ελεύθερα άσπρα περιστέρια ενώ από το καμπαναριό πετάνε στο δρόμο πήλινα δοχεία, όπως και όλοι οι κάτοικοι του νησιού από τα παράθυρά τους.

Λευκάδα

Το Μ. Σάββατο το πρωί, η Φιλαρμονική παίζει στους δρόμους της πόλης χαρούμενους σκοπούς, ενώ οι νοικοκυρές πετούν και σπάζουν έξω από τα σπίτια τους διάφορα πήλινα αγγεία (το κομμάτι).

Κρήτη:

Πριν την ανάσταση, στις Γκαγκάλες Ηρακλείου, όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και οτιδήποτε άλλο μπορεί να καεί και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα βουνό από τα ξύλα και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο με ένα παλιό κουστούμι που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το "ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ" βάζουν φωτιά και τον καίνε. Η νύχτα γίνεται μέρα από τα πυροτεχνήματα, η καμπάνα του χωριού χτυπά συνεχώς και μάλιστα οι παλιότεροι λένε ότι όταν αυτοί ήταν μικροί δεν άφηναν 3 μερόνυχτα την καμπάνα να σταματήσει γιατί το θεωρούσαν για καλό. Ξυπνούσαν ακόμα και τη νύχτα να πάνε να την χτυπήσουν.

Οι θρησκευτικές ακολουθίες και τα έθιμα του Πάσχα

Οι θρησκευτικές ακολουθίες:

Το Πάσχα (και τη Μεγάλη Εβδομάδα, που προηγείται) γίνονται κάποιες κατανυκτικές ή πένθιμες ακολουθίες, οι πιο γνωστές από τις οποίες είναι:

— Οι ακολουθίες του Νυμφίου από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων ως το βράδυ της Μεγάλης Τετάρτης.

— Οι ακολουθίες για τα Πάθη και για την ταφή του Χριστού («τα Δώδεκα Ευαγγέλια» το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης και η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και της Αποκαθήλωσης τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί).

— Η ακολουθία με τα Εγκώμια και η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ.

— Η πανηγυρική και χαρμόσυνη Ανάσταση το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ και η «Δεύτερη Ανάσταση» την Κυριακή του Πάσχα.

Τα έθιμα του Πάσχα:

— Οι παιδικοί αγερμοί («κάλαντα») της Κυριακής των Βαΐων (και της προηγούμενης μέρας, του Σαββάτου του Λαζάρου).

— Τα βάγια που μοιράζονται στις εκκλησίες την Κυριακή των Βαΐων στους πιστούς και φυλάσσονται από αυτούς στα εικονοστάσια των σπιτιών. 

— Η νηστεία, που συνεχίζεται και γίνεται πιο αυστηρή τη Μεγάλη Εβδομάδα.

— Η αποχή από εργασίες, κυρίως τη Μεγάλη Παρασκευή.

— Τα κόκκινα αυγά που βάφονται και τα τσουρέκια που ψήνονται τη Μεγάλη Πέμπτη.

— Τα κεράκια που κρατάνε οι πιστοί τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ στα «Δώδεκα Ευαγγέλια».

— Το στόλισμα του Επιταφίου από κορίτσια και γυναίκες το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης με λουλούδια και το ξενύχτισμά του, που συνοδεύεται με ειδικά τραγούδια-μοιρολόγια.

— Οι πένθιμοι ήχοι της καμπάνας όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Παρασκευής και η προσκύνηση του Επιταφίου.

— Το ψάλσιμο των Εγκωμίων (του επιτάφιου θρήνου για το Χριστό) από ομάδες παιδιών πριν από την έξοδο του Επιταφίου.

— Η περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους της ενορίας (το «ξόδι», η κηδεία του Χριστού).

— Το σκόρπισμα φύλλων δάφνης στις εκκλησίες, το οποίο προμηνάει την ένδοξη Ανάσταση του Χριστού (η δάφνη συμβολίζει τη δόξα της νίκης - ο Χριστός θα νικήσει το θάνατο).

— Το σφάξιμο του αρνιού (με το κόκκινο σημάδι στην πλάτη) και η προετοιμασία των πασχαλιάτικων εδεσμάτων.

— Το κάψιμο του Ιούδα (καίνε σε δημόσιο χώρο το ομοίωμα του Ιούδα).

— Οι λαμπάδες που κρατούν οι πιστοί την ώρα της Ανάστασης το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ με το άγιο φως, που το παίρνουν στα σπίτια τους.

— Το φιλί της αγάπης μεταξύ των πιστών και ο χαιρετισμός «Χριστός ανέστη», το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών, οι χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες και τα βαρελότα την ώρα του «Χριστός ανέστη».

— Η μαγειρίτσα που τρώνε στο σπίτι οι χριστιανοί μετά την Ανάσταση.

— Το ψήσιμο του πασχαλιάτικου αρνιού στη σούβλα (στον οβελία) το πρωί της Κυριακής του Πάσχα (το αρνί αυτό ονομάζεται «πασχάτης»ή «λαμπριώτης» - το αρνί της Λαμπρής).

— Η ανταλλαγή ευχών τις παραμονές του Πάσχα (Καλή Ανάσταση, Καλό Πάσχα) και από την ώρα της Ανάστασης και πέρα (Χριστός ανέστη, Χρόνια πολλά).