Ιππόλυτος

 

Από την Αμαζόνα Μελανίππη ή Αντιόπη ή Ιππολύτη ο Θησέας είχε ένα γιο, που τον ονόμασε Ιππόλυτο. Από τη μητέρα του ο Ιππόλυτος είχε κληρονομήσει το πάθος για το κυνήγι και για τις βίαιες ασκήσεις. Από όλες τις θεότητες τιμούσε με τελείως ιδιαίτερο τρόπο την Άρτεμη, αλλά περιφρονούσε την Αφροδίτη. Η θεά τον εκδικήθηκε άγρια για την περιφρόνησή του βάζοντας στην καρδιά της Φαίδρας, της δεύτερης γυναίκας του Θησέα, ένα ζωηρό πάθος για το νέο άντρα. Η Φαίδρα του πρόσφερε τον έρωτά της, αλλά ο Ιππόλυτος την απέκρουσε. Από φόβο τότε μήπως εκείνος την προδώσει στον Θησέα, η Φαίδρα ξέσχισε τα ρούχα της, έσπασε την πόρτα του δωματίου της και προσποιήθηκε ότι ο Ιππόλυτος είχε θελήσει να τη βιάσει. Ο Θησέας οργίστηκε άγρια και μη θέλοντας ο ίδιος να σκοτώσει το γιο του προσέφυγε στον Ποσειδώνα, που του είχε υποσχεθεί να εκτελέσει τρεις ευχές που είχε δικαίωμα να διατυπώσει. Ο θεός, εισακούοντας την προσευχή του, έστειλε ένα θαλάσσιο τέρας, που βγήκε από τα κύματα, ενώ ο Ιππόλυτος οδηγούσε το άρμα του στην άκρη της θάλασσας, στην Τροιζήνα, τρόμαξε τα άλογά του και προκάλεσε το θάνατο του νεαρού άντρα. Πράγματι ο Ιππόλυτος παρασύρθηκε από τα άλογά του, έπεσε από το άρμα, τα πόδια του μπλέχτηκαν στα χαλινάρια και σύρθηκε πάνω στους βράχους. Η Φαίδρα, μαθαίνοντας το κακό που του είχε προξενήσει, κρεμάστηκε.

Διηγούνταν επίσης πως με την παράκληση της Άρτεμης ο Ασκληπιός ξανάδωσε τη ζωή στο νέο άντρα. Η θεά τον μετέφερε κατόπιν στην Ιταλία, στο ιερό της στην Αρικία (στην όχθη της λίμνης Nemi). Ο Ιππόλυτος ταυτίστηκε με το θεό Virbius, σύντροφο της Diana στην Αρικία.

Ορφέας και Ευρυδίκη

Η μυθική ερωτική ιστορία του Ορφέα και της Ευρυδίκης είναι πολύ γνωστή μέχρι τη σύγχρονη εποχή και έχει εμπνεύσει την τέχνη στη μουσική, στον κινηματογράφο και το θέατρο.

Ο Ορφέας ήταν γιος του Θίαγρου, του βασιλιά της Θράκης και ήταν ένας πολύ προικισμένος μουσικός, που είχε μαθητεύσει  στον Απόλλωνα και ήξερε να παίζει τόσο όμορφες μελωδίες με τη λύρα του που μάγευε ακόμα και τα άγρια ζώα του δάσους. Ο Ορφέας συμμετείχε στην Αργοναυτική εκστρατεία, βοηθώντας τον Ιάσονα να αντιμετωπίσει τις Σειρήνες.

Όταν ολοκληρώθηκε η εκστρατεία επέστρεψε στην πατρίδα του, την Πιερία. Ο Ορφέας με τη λύρα του μάγευε ακόμα και τα άγρια ζώα. Κάνοντας μια βόλτα στο δάσος, όπως συνήθιζε, συνάντησε τη νύμφη Ευρυδίκη, την οποία ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε. Το ζευγάρι έμοιαζε ευτυχισμένο μέχρι τη στιγμή που ο Αρισταίος, ο αγαπημένος φίλος του Ορφέα, προσπάθησε να βιάσει την Ευρυδίκη. Η νύμφη κατάφερε να του ξεφύγει και άρχισε να τρέχει στο δάσος, αλλά τη δάγκωσε ένα φίδι και σκοτώθηκε.

Η θλίψη του Ορφέα ήταν απερίγραπτη. Οι μουσικές του έγιναν μοιρολόγια και ο απαρηγόρητος νέος περνούσε τις μέρες του θρηνώντας και παίζοντας λυπημένες μελωδίες με τη λύρα του. Η μουσική του γέμισε θλίψη και συγκίνησε ακόμα και τους Θεούς, οι οποίοι τον λυπήθηκαν και αποφάσισαν να του δώσουν άδεια να κατέβει στον Κάτω Κόσμο για να συναντήσει την αγαπημένη του.

Για μια ακόμη φορά η λύρα του αποδείχθηκε «θαυματουργή», αφού όταν έφτασε στις πύλες του Άδη, έπαιξε μια μελωδία, μάγεψε τον τρομερό Κέρβερο και αυτός του επέτρεψε να περάσει. Το ίδιο συνέβη και όταν συνάντησε τον Πλούτωνα, τον Θεό του Κάτω Κόσμου. Ακούγοντας τη μουσική του Ορφέα, ο Πλούτωνας πείστηκε να του δώσει πίσω την Ευρυδίκη και να την πάρει μαζί του στη Γη. Κάτι τέτοιο δεν είχε συμβεί ποτέ και σύμφωνα με τον μύθο ο μεγάλος έρωτας του ζευγαριού σε συνδυασμό με τη μελωδία του Ορφέα, «λύγισαν» τον Πλούτωνα, ο οποίος έθεσε έναν όρο.

Ο Ορφέας πίστεψε ότι μπορούσε να κάνει υπομονή και να μη γυρίσει να κοιτάξει την Ευρυδίκη. Ο Πλούτωνας είπε στον Ορφέα πως στη διαδρομή μέχρι τη Γη, την Ευρυδίκη θα συνόδευε ο Ερμής. Ο Ορφέας έπρεπε να προχωράει μπροστά και ο φτεροπόδαρος Θεός, με την αγαπημένη του να τον ακολουθούν. Απαγορευόταν όμως να γυρίσει έστω και για μια στιγμή το κεφάλι του προς τα πίσω και να δει την Ευρυδίκη, αλλιώς θα την έχανε για πάντα.

Ο Ορφέας δέχτηκε και προκειμένου να κερδίζει πάλι την αγαπημένη του, ήταν βέβαιος πως θα μπορούσε να κάνει υπομονή σε όλη τη διαδρομή. Όμως, λίγο πριν φτάσουν στο τέλος, ο Ορφέας δεν άντεξε. Παρασύρθηκε από την αγάπη του. Η απόλυτη ησυχία τον έκανε να σκεφτεί πως κάτι είχε συμβεί και η Ευρυδίκη με τον Ερμή είχαν σταματήσει να τον ακολουθούν. Γύρισε το κεφάλι του προς το μέρος τους και αμέσως η Ευρυδίκη εξαφανίστηκε και επέστρεψε στον Άδη.

Ο Ορφέας έμεινε για πάντα μόνος και απαρηγόρητος, γνωρίζοντας ότι έχασε την αγαπημένη του από δικό του λάθος. Τριγυρνούσε σε όλη την υπόλοιπη ζωή του στο δάσος και έπαιζε θλιμμένες μελωδίες. Σύμφωνα με τον μύθο, πολλές νύμφες προσπάθησαν να τον γοητεύσουν, αλλά ο Ορφέας δεν θέλησε ποτέ καμία άλλη εκτός από την Ευρυδίκη. Τη γυναίκα που έχασε, επειδή δεν μπόρεσε να ελέγξει την αδυναμία του...

Πίνδαρος

Πυθιονίκαις (8.81-8.100)

Πάνω σε τέσσερις αντιπάλους έπεσες
αλύπητα από ψηλά, που δεν τους έμελλε
χαρούμενος σαν τον δικό σου γυρισμός απ’ την Πυθώνα,
κι όταν εφτάσαν στη μητέρα τους,
γέλιο γλυκό δεν σκόρπισε χαρά τριγύρω·
πήραν τ’ απόμερα δρομάκια ζαρωμένοι
και μακριά απ᾽ τα μάτια των εχθρών τους,
από τη συμφορά τους χτυπημένοι.

Εκείνος όμως που πέτυχε καινούρια νίκη
σ’ ευτυχία μεγάλη υψώνεται, αφού ξεκίνησε μ’ ελπίδες,
χάρη στο φτερωτό του το κατόρθωμα,
και στόχους έχει πιο ψηλούς από τα πλούτη.
Γοργά των θνητών αυξαίνει η χαρά·
μα το ίδιο γοργά και στο χώμα πέφτει
από σεισμό που σκέψη άστοχη τον φέρνει.

Εφήμεροι· τί είναι κανείς και τί δεν είναι;
Ίσκιος ονείρου ο άνθρωπος.
Μα σαν τον βρει αίγλη θεόσταλτη,
φέγγος λαμπρό τον αγκαλιάζει,
κι είναι γλυκύτατη η ζωή του ανθρώπου.
Αίγινα, μάνα μου ακριβή,
σ’ ελεύθερο ταξίδι οδήγα την πόλη τούτη
με του Διός τη χάρη, του άρχοντα του Αιακού
και του Πηλέα, του γενναίου του Τελαμώνα και του Αχιλλέα.

Τειρεσίας

Ο Τειρεσίας είναι διάσημος μάντης, που στο Θηβαϊκό κύκλο παίζει τον ίδιο ρόλο με το ρόλο που παίζει ο Κάλχας στον Τρωικό πόλεμο. Από τον πατέρα του Ευήρη, που καταγόταν από τον Ουδαίο, ανήκει στο γένος των Σπαρτών. Μητέρα του είναι η Νύμφη Χαρικλώ.

Για την παιδική ηλικία του Τειρεσία και τον τρόπο με τον οποίο είχε αποκτήσει το χάρισμα του μάντη υπήρχαν διάφοροι μύθοι. Διηγούνταν π.χ. ότι είχε τυφλωθεί από την Αθηνά, επειδή τυχαία είχε δει τη θεά γυμνή. Αλλά, έπειτα από παράκληση της Χαρικλώς, η Παλλάδα, για να τον αποζημιώσει, του είχε παραχωρήσει το χάρισμα της προφητείας. Η διασημότερη όμως παραλλαγή είναι πολύ διαφορετική. Μια μέρα, που ο νεαρός Τειρεσίας περπατούσε στο όρος Κυλλήνη (ή τον Κιθαιρώνα), είδε δύο φίδια να ζευγαρώνουν. Στο ακόλουθο όμως σημείο οι συγγραφείς δε συμφωνούν· άλλοι π.χ. λένε πως ο Τειρεσίας χώρισε τα φίδια, άλλοι πως τα πλήγωσε και άλλοι πάλι πως σκότωσε το θηλυκό φίδι. Όπως και να έχει, το αποτέλεσμα της επέμβασής του ήταν πως ο ίδιος έγινε γυναίκα. Ύστερα από εφτά χρόνια, βαδίζοντας στον ίδιο τόπο, ξαναείδε φίδια να ζευγαρώνονται. Επενέβη με τον ίδιο τρόπο και πήρε ξανά το αρχικό του φύλο. Το ατύχημά του τον έκαμε διάσημο και μια μέρα που ο Δίας και η Ήρα μάλωναν, για να μάθουν ποιος, ο άντρας ή η γυναίκα, απολαμβάνει μεγαλύτερη ηδονή στον έρωτα, είχαν την ιδέα να συμβουλευτούν τον Τειρεσία που μόνος αυτός είχε δοκιμάσει τη διπλή εμπειρία. Ο Τειρεσίας, χωρίς να διστάσει, βεβαίωσε πως, αν η ηδονή του έρωτα αποτελούνταν από δέκα μέρη, η γυναίκα απολάμβανε τα εννέα και ο άντρας μόνο ένα. Αυτό το γεγονός εξόργισε την Ήρα τρομερά, επειδή έβλεπε να αποκαλύπτεται με τον τρόπο αυτόν το μεγάλο μυστικό του φύλου της, και χτύπησε τον Τειρεσία με τύφλωση. Για αποζημίωση ο Δίας παραχώρησε στον Τειρεσία το χάρισμα της προφητείας και το προνόμιο να ζήσει για πολλά χρόνια (επτά ανθρώπινες γενιές, λένε).

Στον Τειρεσία αποδίδουν αριθμό προφητειών, που αφορούν τα σημαντικά γεγονότα του Θηβαϊκού μυθικού κύκλου. Στην ελληνιστική και ρωμαϊκή ποίηση ο Τειρεσίας καταλήγει να είναι στη Θήβα «ο μάντης για όλες τις περιστάσεις».

Ο Τειρεσίας είχε μια κόρη, τη μάντισσα Μαντώ, που ήταν με τη σειρά της μητέρα του μάντη Μόψου.

Ο θάνατος του Τειρεσία συνδέεται με την άλωση της Θήβας από τους Επιγόνους. Ο Τειρεσίας ακολούθησε τους Θηβαίους στην έξοδό τους και σταμάτησε μαζί τους το πρωί κοντά σε μια πηγή, που λεγόταν Τέλφουσα. Διψασμένος από το τρέξιμο, ήπιε από αυτό το νερό, που ήταν ιδιαίτερα κρύο, και πέθανε. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο Τειρεσίας είχε παραμείνει μαζί με την κόρη του στην πόλη. Οι νικητές τους αιχμαλώτισαν, αλλά τους έστειλαν στους Δελφούς, για να αφιερωθούν στο θεό τους, τον Απόλλωνα. Στο δρόμο ο Τειρεσίας, που ήταν πολύ γέρος, πέθανε από κούραση.

Αρχίλοχος

 απ. 128 West

Καρδιά καρδιά μου, που σε ταράζουν αγιάτρευτες συμφορές,

μάζεψε τις δυνάμεις σου κι αντιμετώπισε τον εχθρό προτάσσοντας

τα στήθη σου. Με σταθερότητα δέξου τον αγώνα με τον εχθρό σώμα με σώμα.

Αν νικήσεις μη δείξεις τη χαρά σου δημόσια

κι αν νικηθείς μη ριχτείς στο πάτωμα του σπιτιού σου κλαίγοντας.

Να χαίρεσαι στη χαρά και να λυπάσαι στη λύπη,

αλλά όχι υπερβολικά. Προσπάθησε να καταλάβεις το ρυθμό που κυβερνά τους ανθρώπους.

(μτφρ. Δ. Ιακώβ)