Μαίρη Όλιβερ

                Αγριόχηνες

Ούτε να είσαι καλό παιδί

ούτε να κάνεις χιλιόμετρα μέσα στην έρημο,

στα γόνατα, για μετάνοια.

Μόνο ν’ αφήνεις αυτό το μαλακό

ζωάκι, το σώμα σου,

να αγαπάει ό,τι αγαπάει.

Πες μου για την απόγνωση, τη δική σου,

να σου πω κι εγώ για τη δική μου.

Στο μεταξύ ο κόσμος συνεχίζει.

Στο μεταξύ, ο ήλιος και τα διάφανα

βότσαλα της βροχής

περνούν απ’ όλους τους τόπους

από λιβάδια και δέντρα βαθιά,

από βουνά κι από ποτάμια.

Στο μεταξύ, οι αγριόχηνες, ψηλά στον

καθαρό γαλάζιο αέρα,

τραβάνε πάλι για το σπίτι τους.

Όποιος κι αν είσαι, κι όσο μόνος,

ο κόσμος στέκει ανοιχτός στη φαντασία σου,

και σε φωνάζει όπως οι αγριόχηνες,

τραχιά και ολοζώντανα-

διαλαλώντας ξανά και ξανά τη θέση σου

στην οικογένεια των πραγμάτων.

                                 (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου)

Οδυσσέας Ελύτης

          «Το Άξιον Εστί» Ψαλμός Ζ΄

Ήρθαν

ντυμένοι «φίλοι»

αμέτρητες φορές οι εχθροί μου

το παμπάλαιο χώμα πατώντας.

Και το χώμα δεν έδεσε ποτέ με τη φτέρνα τους.

Έφεραν

το Σοφό, τον Οικιστή και το Γεωμέτρη,

Βίβλους γραμμάτων και αριθμών,

την πάσα Υποταγή και Δύναμη,

το παμπάλαιο φως εξουσιάζοντας.

Και το φως δεν έδεσε ποτέ με τη σκέπη τους.

Ούτε μέλισσα καν δε γελάστηκε το χρυσό ν’ αρχινίσει παιχνίδι∙

ούτε ζέφυρος καν, τις λευκές να φουσκώσει ποδιές.

Έστησαν και θεμελίωσαν

στις κορφές, στις κοιλάδες, στα πόρτα

πύργους κραταιούς κι επαύλεις

ξύλα και άλλα πλεούμενα,

τους Νόμους τους θεσπίζοντας τα καλά και συμφέροντα,

στο παμπάλαιο μέτρο εφαρμόζοντας.

Και το μέτρο δεν έδεσε ποτέ με τη σκέψη τους.

Ούτε καν ένα χνάρι θεού στην ψυχή τους σημάδι δεν άφησε∙

ούτε καν ένα βλέμμα ξωθιάς τη μιλιά τους δεν είπε να πάρει.

Έφτασαν

ντυμένοι «φίλοι»

αμέτρητες φορές οι εχθροί μου,

τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας.

Και τα δώρα τους άλλα δεν ήτανε

παρά μόνο σίδερο και φωτιά.

Στ’ ανοιχτά που καρτέραγαν δάχτυλα

μόνον όπλα και σίδερο και φωτιά.

Μόνον όπλα και σίδερο και φωτιά.

Νικηφόρος Βρεττάκος

            Παράκληση για συγγνώμη

Κύριε!
Γείτονα!
Άνοιξε, γείτονα!
Αν τυχόν και παραπονέθηκα
σε παρακαλώ να με συγχωρήσεις.
Αν είπα, αν έκλαψα, αν ζήτησα αγάπη,
αν χάιδεψα των παιδιών μου τα χέρια
σαν κάτι δικό μου,
αν δεν στάθηκα όσο
περήφανος θα ’πρεπε μέσα στη γύμνια μου,
αν είπα στον ήλιο πως τίποτα
δεν του χρωστάω -
σε παρακαλώ να με συγχωρήσεις.
Κι αν θαρρείς πως δεν τ’ άξιζα
ξέχασέ με ως τ’ απόβραδο σαν
τα πουλιά που περνάνε,
σαν τα σύννεφα τ’ ουρανού
που δεν τα βρίσκει τ’ απόγευμα,
σαν τη χλόη που μαραίνεται
και δεν τη θυμάται
κανείς πια την ίδια.
Σβήσε τα ίχνη μου. Σβήσε τους στίχους μου
που σημαδεύουν το πέρασμά μου. Δεν το ’θελα.
Η ψυχή μου φουρτούνιαζε και τότες δεν όριζα
το χέρι μου, Κύριε! Κι αν
τυχόν και δεν κράτησα
τον πόνο σου όμορφα
πάνω στον ώμο μου,
αν τρέκλισα κάτω απ’ το βάρος του,
αν λύγισα,
αν έφυγα, γείτονα,

σε παρακαλώ να με συγχωρήσεις.

Από τη συλλογή Ο χρόνος και το ποτάμι (1957)

Θανάσης Βαλτινός

Φουραντάν

Ερώτηση: Τι συνέβη το βράδυ της Κυριακής 13ης Ιανουαρίου τρέχοντος έτους;

Απάντηση: Την τελευταία εβδομάδα είχα θυμώσει με την κόρη μου Σταυρούλα διότι ενώ ήταν έγκυος μου το απέκρυψε στην αρχή. Μετά μου το αποκάλυψε ότι πράγματι ήταν σε προχωρημένο μήνα, χωρίς να μου λέει με ποιόν. Στο χωριό είναι μεγάλο σκάνδαλο να γεννήσει μια ανύπαντρη κοπέλα, γι’ αυτό και επειδή έχω άλλα τρία κορίτσια, και ένα γιο, εθόλωσε το μυαλό μου και την Κυριακή το βράδυ, γύρω στις 9 που το ράδιο έλεγε τις ειδήσεις, έβαλα στα παιδιά μου να φάνε. Αφού έβαλα στα άλλα, φακές στα πιάτα τους, έβαλα και στης Ρούλας. Προτού της το δώσω πήγα στο φούρνο που είναι στην αυλή, πήρα ένα μπουκαλάκι γυάλινο με μαύρο βούλωμα που είχε μέσα δηλητήριο φουραντάν και έριξα λίγο στο πιάτο της. Μετά το έβαλα μπροστά της που καθόταν με τα άλλα παιδιά και είδα ότι το έφαγε όλο. Το δηλητήριο το είχε βάλει στο φούρνο η Ρούλα και μου το είχε δείξει. Το φέρνουν στην κοινότητα για την καταπολέμηση εντόμων στα χτήματα και παίρνει όποιος θέλει. Μετά από λίγο, που έφαγε, βγήκε έξω από το σπίτι και έκανε εμετό. Γύρισε και αφού κάθησε μισή ώρα είπε ότι την πόναγε η κοιλιά της και πήγε για ύπνο. Εγώ έπλυνα τα πιάτα και κοιμήθηκα μετά από αυτήν, δίπλα της. Την κοίταξα και είδα ότι κοιμόταν κανονικά.

Ερώτηση: Σε πιο δωμάτιο κοιμηθήκατε και ποιος άλλος κοιμήθηκε εκεί;

Απάντηση: Στο σπίτι μας έχουμε το χειμωνιάτικο και τη σάλα και τους μήνες που κάνει κρύο κοιμόμαστε όλοι μαζί στο χειμωνιάτικο που έχει το τζάκι. Εγώ και στη σειρά τα παιδιά μου στρωματσάδα. Με το φώτημα σκούντησα τη Ρούλα να σηκωθεί και να ανάψει τη φωτιά αλλά δεν κουνιόταν και ήταν παγωμένη. Τότε σηκώθηκα και κατάλαβα ότι είχε πεθάνει.

Ερώτηση: Ποιος υποπτεύεστε ότι ήταν ο αίτιος της εγκυμοσύνης της κόρης σας Σταυρούλας;

Απάντηση: Ο κουνιάδος μου Μιχάλης Ισαακίδης. Ο Μιχάλης ερχόταν στο σπίτι μας συχνά για να έχουν τα παιδιά έναν ίσκιο και με βοήθαγε και εμένα. Με βοήθαγε στις δουλειές, στο αμπέλι κλάδεμα, και άλλες.

Ερώτηση: Διανυκτέρευε στο σπίτι σας ο Μιχάλης Ισαακίδης;

Απάντηση: Καμιά φορά αλλά σπάνια, όταν νύχτωνε και ήταν κουρασμένος για να πάει στο Πλατάνι. (χωριό μόνιμης κατοικίας Μιχαήλ Ισαακίδη).

Ερώτηση: Όταν διανυκτέρευε στο σπίτι σας ο Μιχάλης Ισαακίδης που κοιμόταν;

Απάντηση: Στο χειμωνιάτικο αλλά του έστρωνα ξεχωριστά, από τη δική μου μεριά.

Ερώτηση: Πως και πότε νομίζετε ότι ο Μιχάλης Ισαακίδης εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση και αποπλάνησε την κόρη σας;

Απάντηση: Ένα βράδυ στο τέλος του περασμένου Αυγούστου που πήγα στον Πύργο για δουλειά έμεινε στο σπίτι ο Μιχάλης και τότε το πείραξε το κορίτσι. Την άλλη μέρα που γύρισα το κατάλαβα.

Ερώτηση: Γιατί η κόρη σας δεν σας είπε τίποτα και πως το καταλάβατε;

Απάντηση: Η κόρη μου ήταν νευρική και επιθετική εναντίον μου. Από καιρό δεν τα πηγαίναμε και πολύ καλά και συχνά με κατηγορούσε, όταν έμενε στο σπίτι μας ο θείος της Μιχάλης. Όταν γύρισα από τον Πύργο την ρώτησα τι είχε και μου είπε ότι δεν είχε τίποτα. Μου είπε ευχαριστώ πολύ για το ενδιαφέρον σου. Και εγώ της έδωσα ένα σκαμπίλι που μου έβγαλε γλώσσα. Τότε μου είπε, εσύ δεν είσαι μητέρα, και την πήραν τα κλάματα.

Ερώτηση: Μετά από αυτό το επεισόδιο ποια ήταν η συμπεριφορά της κόρης σας;

Απάντηση: Ήταν ευερέθιστη και λιγομίλητη. Φαινόταν μοναχή της. Του Αγίου Νικολάου ψιχάλιζε, γύρισε στο σπίτι βρεγμένη και είχε χώματα στο φουστάνι της. Την ρώτησα που γύριζε. Ήταν απελπισμένη, πήγε να με αγκαλιάσει και εγώ την απώθησα. Ξεσυνερίστηκα το παιδί μου.

Ερώτηση: Ο Μιχάλης Ισαακίδης τι έκανε στο μεταξύ;

Απάντηση: Ο Μιχάλης αραίωσε. Δύο φορές τον Δεκέμβριο ήρθε στο χωριό αλλά δεν ήρθε στο σπίτι μας. Ο Μιχάλης ήρθε μας έβαλε φωτιά και μετά χάθηκε.

Ερώτηση: Έχετε να προσθέσετε άλλο τί;

Απάντηση: Γυρεύω συγνώμη από τον θεό, τα παιδιά μου και τους ανθρώπους. Ότι έκανα το έκανα γιατί η Ρούλα με είχε φέρει σε απόγνωση. Εγώ 37 χρονών έμεινα χήρα και μεγάλωσα πέντε παιδιά, δουλεύοντας όλη την ημέρα και δεν ήθελα τα άλλα μου κορίτσια να πάρουν το δρόμο που πήρε η Ρούλα μας και μας ντρόπιασε όλους. Και τον μικρό μας γιο.

Από την συλλογή Επείγουσα ανάγκη ελέου

Νίκος Εγγονόπουλος

Essai sur l’inégalité des races humaines¹
ξεχνιέται ο Αδόλφος Χίτλερ;

αλήθεια -των αδυνάτων αδύνατο-

ποτές δεν εκατάφερα να καταλάβω

αυτά τα όντα που δεν βλέπουνε

το τερατώδες κοινό γνώρισμα τ’ ανθρώπου

- το εφήμερο της παράλογης ζωής του -

κι ανακαλύπτουνε διαφορές

- γιομάτοι μίσος - διαφορές

σε χρώμα δέρματος φυλή, θρησκεία…

¹ Δοκίμιο περί της ανισότητας των ανθρωπίνων φυλών

Απόσπασμα από το βιβλίο Στην Κοιλάδα με τους Ροδώνες, 1978

Η επανάσταση του Γουδί, που την γνώριζαν όλοι

Η στρατιωτική επανάσταση του 1909, γνωστή ως επανάσταση του Γουδί καθώς εκεί συγκεντρώθηκαν οι επαναστάτες αξιωματικοί και υπαγόρευσαν τους όρους τους στην κυβέρνηση και τον βασιλέα, ήταν αυτή που δημιούργησε τη μεγάλη Ελλάδα του 20ού αιώνα. Διέλυσε το παλιό κομματικό σύστημα, έφερε από την Κρήτη τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αναδιοργάνωσε και εξόπλισε το στράτευμα που σε τρία χρόνια ήταν έτοιμο για τους βαλκανικούς πολέμους και έφερε γενικό εκσυγχρονισμό στη χώρα.

Το άκρως ενδιαφέρον γι’ αυτή την επανάσταση ήταν πως δεν επρόκειτο για αποτέλεσμα της δράσης μιας κλειστής συνωμοτικής ομάδας όπως θα ταίριαζε άλλωστε σε αξιωματικούς, αλλά ότι επρόκειτο για ένα κοινό μυστικό που γνώριζε ολόκληρη η πρωτεύουσα. Το εκπληκτικότερο ήταν ότι η επανάσταση προετοιμαζόταν σχεδόν δημοσίως για σχεδόν έναν χρόνο, δίχως οι απειλούμενοι απ’ αυτήν να πάρουν κανένα μέτρο για να την προλάβουν ή να την καταστείλουν. Μόνο τις δυο τελευταίες μέρες πήγαν κάτι να κάμουν, αλλά ήταν πια αργά.

Και πως άλλωστε να μείνει κρυφό ένα επερχόμενο στρατιωτικό κίνημα όταν ο περίφημος Στρατιωτικός Σύνδεσμος που το οργάνωνε είχε ως μέλη του 1268 αξιωματικούς του στρατού ξηράς και 132 του ναυτικού; Αυτοί αποτελούσαν τα τέσσερα πέμπτα του στρατού και τα εννέα δέκατα του ναυτικού. Οι συνεδριάσεις του Συνδέσμου γίνονταν στα σπίτια των αρχισυνομωτών και κυρίως του Πάγκαλου, ενώ η κίνηση διέθετε και εφημερίδα στην οποία οι αξιωματικοί έγραφαν τις απόψεις τους περί του τι μέλλει γενέσθαι στην πατρίδα. Ήταν η εφημερίδα «Χρόνος» του Κωστή Χαιρόπουλου.

Ήταν μάλιστα τόσο γνωστό ότι ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος θα κινηθεί κατά της κυβέρνησης και του Βασιλιά, που το βράδυ του Δεκαπενταύγουστου που άρχισαν να μαζεύονται στο Γουδί, οι δρόμοι προς το στρατόπεδο είχαν γεμίσει κόσμο που τους επευφημούσε. Μεγάλες ομάδες αξιωματικών με τον Ζορμπά επικεφαλής ανηφόριζαν προς το στρατόπεδο, με τους συγκεντρωμένους να τους χειροκροτούν και να τους εύχονται «καλή επανάσταση». Είναι κι αυτό ένα από τα παράδοξα της ελληνικής ιστορίας.

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δημιουργήθηκε τον Οκτώβρη του 1908 και έκανε την επανάσταση τον δεκαπενταύγουστο του 1909, άρα λειτουργούσε επί δέκα μήνες. Ο Βασιλιάς, ο πρωθυπουργός Θεοτόκης, οι υπουργοί και το επιτελείο φυσικά γνώριζαν τα πάντα, απλώς ήλπιζαν ότι οι κινηματίες αξιωματικοί θα το μετάνιωναν ή ότι θα έβαλαν κατά της κυβέρνησης όχι όμως και κατά του στέμματος στο οποίο θα έμεναν πιστοί. Μόνο λίγες βδομάδες πριν ξεσπάσει η κίνηση, ο Γεώργιος Θεοτόκης παρέδωσε την πρωθυπουργία στον Ιωάννη Ράλλη που ήταν πιο επιθετικός και αποφασιστικός, ελπίζοντας ότι αυτός θα αντιμετωπίσει τους στρατιωτικούς, πλην τα πράγματα είχαν πάρει πια τον δρόμο τους.

Ο Ράλλης έστειλε έναν ταγματάρχη να πάει απρόσκλητος σε μια συνεδρίαση του Συνδέσμου και να προσπαθήσει να περάσει ένα υπόμνημα υπέρ του βασιλέως, αλλά οι συνάδελφοι του τον πλάκωσαν στις κλωτσιές και τον έδιωξαν. Σε άλλη συνεδρίαση παρουσιάστηκε αιφνιδιαστικά ο φρούραρχος Αθηνών Σχινάς, αλλά ο ιδιοκτήτης του σπιτιού Χατζημιχάλης έβγαλε το πιστόλι του και τον διέταξε να φύγει διότι παραβίαζε το οικογενειακό του άσυλο. Την ώρα που συνόδευαν έξω τον φρούραρχο με το πιστόλι στον κρόταφο, οι υπόλοιποι έδερναν με κλωτσιές και μπουνιές τον υπασπιστή του ίλαρχο Μπενηψάλτη, επειδή τον θεωρούσαν ρουφιάνο.

Ο πρωθυπουργός Ράλλης περιμένοντας από μέρα σε μέρα την κίνηση του Συνδέσμου, μετέθεσε σε μονάδες της επαρχίας τους αρχηγούς του αλλά κανένας τους δεν πήγε. Συνέλαβε και δυο λοχαγούς, αλλά ο Πάγκαλος εισέβαλε μέρα μεσημέρι στο τμήμα μεταγωγών στο Ρουφ και τους απελευθέρωσε απ’ τη φυλακή δίχως κανένας να τον σταματήσει. Δεν υπήρχε πια επίσημη ιεραρχία στο στράτευμα, ήταν ολοφάνερο.

Η τελευταία διαταγή του Ράλλη ήταν τη βραδιά της επανάστασης, όταν οι αξιωματικοί μαζεύτηκαν στο Γουδί. Ο πρωθυπουργός διέταξε τον υπουργό Άμυνας «να κανονιοβοληθούν», αλλά εκείνος αρνήθηκε. Άλλωστε, με τι να τους βομβάρδιζαν, όλα τα κανόνια τα είχαν οι επαναστάτες. Τότε η κυβέρνηση παραιτήθηκε και ο βασιλεύς, για να παραμείνει στη θέση του, δέχτηκε όλα τα αιτήματα των επαναστατών. Η επανάσταση είχε επικρατήσει πλήρως.

Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, 5.1

Στο έργο του Τα εις εαυτόν ο Ρωμαίος στωικός φιλόσοφος Μάρκος Αυρήλιος συμβουλεύει τον εαυτό του για την επίτευξη της φιλοσοφικής ζωής.

- Όταν σηκώνεσαι με κακή διάθεση το πρωί, έχε πρόχειρη την σκέψη: «Σηκώνομαι για να επιτελέσω το έργο του ανθρώπου. Και στεναχωριέμαι ακόμη, που πάω να κάνω αυτό για το οποίο γεννήθηκα και βγήκα στον κόσμο; Ή μήπως γεννήθηκα για να μένω ξαπλωμένος και να ζεσταίνομαι μέσα στα στρώματα;».

- Μα αυτό μ’ ευχαριστεί περισσότερο!

- Γεννήθηκες, λοιπόν, μόνο για την ευχαρίστηση; Μόνο για να παθαίνεις και όχι για να ενεργείς; Δεν βλέπεις τα μικρά φυτά, τα σπουργίτια, τα μυρμήγκια, τις αράχνες, τις μέλισσες, που το καθένα τους επιτελεί το έργο του συμβάλλοντας, στο μέτρο που του αναλογεί, στην τάξη του κόσμου; Κι εσύ, από την άλλη, δεν θες να κάνεις αυτά που αναλογούν στους ανθρώπους. Δεν βιάζεσαι να κάνεις αυτό που υπαγορεύει η φύση σου.

- Ναι, μα πρέπει να αναπαυόμαστε κιόλας.

- Πρέπει, συμφωνώ. Ακόμα και γι’ αυτό, η φύση έχει δώσει το σωστό μέτρο, όπως μας έδωσε και το μέτρο του φαγητού και του πιοτού. Εσύ όμως πας να ξεπεράσεις το μέτρο, προχωράς πέρα από το αρκετό -στις πράξεις όχι ακόμη, αλλά μέχρι εκεί που σε παίρνει.

(Μετάφραση Γ. Αβραμίδης)