Έκθεση ενός Γερμανού προξένου για την Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα

Το 1886 διορίστηκε στην Πάτρα ένας Γερμανός πρόξενος ονόματι Μάρσαλ, καθώς η πόλη ήταν τότε πολύ σημαντικός εμπορικός και ναυτιλιακός κόμβος. Ο Μάρσαλ ήταν ένας τυπικός Γερμανός διπλωματικός υπάλληλος, που συγκέντρωσε στοιχεία για την πληρέστατη ενημέρωση της κυβέρνησης του σε όλα τα ελληνικά ζητήματα που θα μπορούσαν να την ενδιαφέρουν. Έτσι κι αλλιώς, ήταν πασίγνωστος ο επαγγελματισμός με τον οποίον δούλευαν οι γερμανικές διπλωματικές υπηρεσίες από τον καιρό του Μπίσμαρκ ακόμα. Δεν ήταν διόλου τυχαίο πως όταν οι Γερμανοί μπήκαν στην Ελλάδα το 1941, ήξεραν για την χώρα ίσως περισσότερα κι απ’ όσα ήξεραν οι ίδιες οι ελληνικές κυβερνήσεις και υπηρεσίες.

Από την λεπτομερέστατη έκθεση που έστειλε ο Μάρσαλ το 1888 και που υπάρχει στα αρχεία του γερμανικού υπουργείου εξωτερικών, μαθαίνουμε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για την περίοδο του Χαριλάου Τρικούπη. Πέραν των διπλωματικών ή στρατιωτικών θεμάτων, ο Μάρσαλ καταπιάνεται με πολύ πιο πεζά θέματα, όπως το σιδηροδρομικό και τηλεγραφικό δίκτυο, τους δρόμους, τη ναυτιλία, τον ισθμό της Κορίνθου ή την αποξήρανση της Κωπαΐδας. Ας δούμε για παράδειγμα, τι λέει για τα τρένα:

«Το 1869 εγκαινιάστηκε η μικρή γραμμή Αθηνών-Πειραιώς 10 χιλιομέτρων. Το 1882 και 1883 παραδόθηκαν στην κυκλοφορία οι γραμμές Κατάκολο-Πύργος 13 χιλιόμετρα, Βόλος-Λάρισα 60 χιλιόμετρα, Βελεστίνο-Φάρσαλα 47 χιλιόμετρα, Φάρσαλα-Τρίκαλα 72 χιλιόμετρα και Τρίκαλα-Καλαμπάκα 22 χιλιόμετρα. Έπειτα από μια μικρή διακοπή λόγω του χρηματιστηριακού κραχ, το 1884 προχώρησαν εκ νέου οι εργασίες και την άνοιξη του 1885 εγκαινιάστηκε η βραχεία αλλά σημαντική γραμμή Αθηνών-Λαυρίου 65 χιλιομέτρων.

Αρχές του 1886 λειτουργούσε πλήρως η γραμμή Κόρινθος-Άργος-Ναύπλιο, ενώ είναι σχεδόν έτοιμη η γραμμή Κόρινθος-Πάτρα μήκους 100 χιλιομέτρων. Σήμερα έχει ολοκληρωθεί πλήρως ως το Αίγιο. Σχεδιάζονται επίσης οι γραμμές Πάτρας-Πύργου 100 χιλιόμετρα, Ναύπλιο-Τριπολιτσά 40 χιλιόμετρα και Αθήνα-Λάρισα 400 χιλιόμετρα. Η τελευταία γραμμή, αν κατασκευαστεί και επεκταθεί ως τη Θεσσαλονίκη για άλλα 145 χιλιόμετρα, θα είναι πολύ σημαντική από στρατιωτικής απόψεως».

  Όπως βλέπουμε, ο Γερμανός πρόξενος διαπιστώνει πρόοδο στο σιδηροδρομικό δίκτυο, αν και αυτό δεν κατασκευαζόταν βάσει ενός εθνικού σχεδίου, αλλά τμηματικά για να εξυπηρετήσει τοπικές ανάγκες μεταφορών. Εκπληκτικής επίσης σαφήνειας είναι η αναφορά του για το τηλεγραφικό δίκτυο της χώρας. Όπως αναφέρει, σ’ ολόκληρο το βασίλειο έχουν τοποθετηθεί 6.293 χιλιόμετρα ηλεκτροφόρων συρμάτων, μέσω των οποίων το 1885 εστάλησαν και ελήφθησαν 735.233 τηλεγραφήματα, που απέφεραν 1.065.809 φράγκα.

Απ’ αυτόν μαθαίνουμε ότι την τηλεγραφική σύνδεση της Ελλάδας με το εξωτερικό έχει αναλάβει η Βρετανική εταιρεία Eastern Telegraph Company, την οποία ο Γερμανός χαρακτηρίζει αρίστη. Η υψηλή βαθμολόγηση της Βρετανικής εταιρείας από τον λεπτολόγο Γερμανό διπλωμάτη, οφείλεται στην ικανότητα της να διατηρήσει ανοικτή τη γραμμή παρά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1886 και μάλιστα στην περίοδο εξαγωγής της Κορινθιακής σταφίδας που η ζήτηση τηλεγραφικών υπηρεσιών ήταν μεγάλη.

   Το ίδιο λεπτομερής είναι η αναφορά του στην εκπαίδευση της χώρας μας. Το 1885 λειτουργούσαν 35 γυμνάσια, 227 ελληνικά καλούμενα σχολεία και 1.901 δημοτικά, το σύνολον 2.163 εκπαιδευτικά ιδρύματα με 105.000 μαθητές. Σ’ αυτά προσθέτει 5.000-6.000 μαθητές που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία και το πανεπιστήμιο Αθηνών με 2.634 φοιτητές, 107 καθηγητές και περιουσία 4.000.000 φράγκων από δημόσιες και ιδιωτικές δωρεές. Τέλος, ο Γερμανός διπλωμάτης κάνει αναφορά στις πιο σημαντικές προσωπικότητες της χώρας εκείνη την εποχή. Αναφέρει έναν βοτανολόγο Ορφανίδη, έναν καθηγητή Μπενιζέλο, τον χειρούργο Αρεταίο, και έναν διεθνούς φήμης οφθαλμολόγο Αναγνωστόπουλο. Επίσης έναν αρχαιολόγο Ρουσόπουλο, τους ιστορικούς Τρικούπη και Παπαρηγόπουλο, καθώς και τους ποιητές Σούτσο, Σολωμό και Ραγκαβή.

Τέλος, εν έτει 1888, ο Γερμανός πρόξενος καταλήγει με μια αναφορά στην περίφημη Μεγάλη Ιδέα. Γράφει επί λέξει: «Χιλιάδες άνθρωποι στην Ελλάδα τρέφουν την ελπίδα πως ο μεγαλύτερος γιος του βασιλιά Γεωργίου Α΄, ντυμένος την αυτοκρατορική πορφύρα, θα παρευρίσκεται κάτω από τον τρούλο της Αγίας Σοφίας στην Ίνσταμπουλ, στη δοξολογία για τις γιορτές της αμφικτιονίας όλων των Ελλήνων της οικουμένης».