Τα παρασκήνια της αγοράς του θωρηκτού Αβέρωφ

Το περίφημο θωρηκτό Αβέρωφ, που έδωσε υπεροπλία στο Αιγαίο, με αποτέλεσμα να πάρουμε όλα τα νησιά στους βαλκανικούς πολέμους, αποκτήθηκε από καθαρή τύχη, ενώ επρόκειτο να είναι ιταλικό ή τούρκικο. Το κράτος έδωσε 22.300.000 χρυσές δραχμές και εξαιτίας αυτού του πλοίου, μας δέχτηκαν οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι στην συμμαχία για τον Α΄ Βαλκανικό, αφού υποσχεθήκαμε ότι δεν θα περνούσαν από το Αιγαίο τουρκικές ενισχύσεις. Επίσης εξαιτίας του Αβέρωφ, η Ελλάδα απέκτησε την Λήμνο, τη Λέσβο, τη Σάμο, τον Άη-Στράτη και το Άγιον Όρος. Συνεπώς, από καθαρά οικονομική άποψη υπήρξε απόσβεση του κόστους του και με το παραπάνω. Εξάλλου, τα 8.000.000 από το συνολικό ποσό προήλθαν από την διαθήκη του εθνικού ευεργέτη Γεώργιου Αβέρωφ.

Όμως η ιστορία της παραγγελίας του μυθικού αυτού πλοίου ήταν πιο πολύπλοκη απ’ ότι γράφεται στα εγχειρίδια της ιστορίας. Κατ’ αρχήν, η άποψη ότι το θωρηκτό παραγγέλθηκε από την κυβέρνηση Κυριακούλη Μαυρομιχάλη είναι τυπικά σωστή, αλλά ουσιαστικά παραπλανητική. Η κυβέρνηση του Μαυρομιχάλη εγκαταστάθηκε μετά την επανάσταση των αξιωματικών του Γουδί το 1909 και ήταν ουσιαστικά αιχμάλωτη του Στρατιωτικού Συνδέσμου που έκανε το Κίνημα. Οι αξιωματικοί συνεδρίαζαν καθημερινά στα γραφεία του Συνδέσμου ή σε σπίτια αξιωματικών, έπαιρναν τις σοβαρές αποφάσεις και τις υπαγόρευαν στην κυβέρνηση που τις εκτελούσε αμέσως και δίχως αμφισβήτηση. Η απόφαση λοιπόν για την αγορά του πλοίου ελήφθη από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο και μάλιστα μετά από σφοδρές διαφωνίες που θα δούμε παρακάτω.

Το Αβέρωφ ήταν τμήμα μιας παραγγελίας του ιταλικού κράτους στα ναυπηγεία του Λιβόρνο που περιλάμβανε τρία πανομοιότυπα πλοία. Το 1909 όμως κι ενώ τα πλοία κατασκευάζονταν ήδη, άλλαξε η ιταλική κυβέρνηση. Η καινούρια θεώρησε το κόστος των τριών πλοίων ασήκωτο και ακύρωσε την παραγγελία του ενός. Το υπό κατασκευή θωρηκτό λοιπόν έμεινε αμανάτι στα χέρια του ναυπηγείου. Οι κατασκευαστές απευθύνθηκαν τότε στην Οθωμανική αυτοκρατορία για να το πουλήσουν. Οι Τούρκοι το ήθελαν μεν, αλλά είχε δυο προβλήματα γι’ αυτούς: Αφενός το κόστος του θεωρήθηκε απαγορευτικό και αφετέρου είχε μικρές αποθήκες κάρβουνου για τις ανάγκες των Οθωμανών που ως αυτοκρατορία το ήθελαν για να διαπλέει όλη την ανατολική μεσόγειο.

Επίσης, οι Γερμανοί που εκπαίδευαν τότε τον τουρκικό στρατό διαφώνησαν με την αγορά του, καθώς προμήθευαν τους εκπαιδευόμενους με καλοπληρωμένα γερμανικά όπλα και καράβια. Όλα τούτα συνέβαλαν ώστε να μην επιτευχθεί συμφωνία ανάμεσα στους Τούρκους και τα ναυπηγεία. Τότε οι καταφερτζήδες Ιταλοί, μόλις είδαν ότι στην Ελλάδα είχαν επικρατήσει οι στρατιωτικοί με Κίνημα, απευθύνθηκαν σ’ αυτούς ως λύση ανάγκης για να μην τους μείνει το πλοίο στα χέρια. Γι’ αυτό άλλωστε η προσφορά τους ήταν κατά 2 εκατομμύρια χαμηλότερη, κάτι που αργότερα αποδόθηκε στην διαπραγματευτική ικανότητα του πλοίαρχου Δαμιανού που το παρήγγειλε και το παρέλαβε.

Όταν όμως η Ιταλία που ήταν μεγάλη βιομηχανική δύναμη της εποχής και η τεράστια Οθωμανική αυτοκρατορία δεν σήκωναν το κόστος αγοράς ενός τέτοιου πλοίου, πως μπόρεσε η πάμφτωχη Ελλάδα να το πάρει; Η αλήθεια είναι απλή: Καμία πολιτική κυβέρνηση δεν θα τολμούσε να κάνει τέτοια αγορά, παρά την συνεισφορά του 20% από την διαθήκη Αβέρωφ. Οι στρατιωτικοί όμως, ούτε προϋπολογισμούς κοίταζαν ούτε πολιτικά κόστη τους απασχολούσαν. Πέραν τούτου, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος είχε εσωτερικές αντιθέσεις. Επειδή οι αξιωματικοί του στρατού ξηράς είχαν πλειοψηφία, κατηγορούνταν από τους συναδέλφους τους του Ναυτικού ότι φρόντιζαν μόνο για αγορές όπλων χερσαίου πολέμου, αμελώντας τις ανάγκες του Πολεμικού Ναυτικού. Οι αντιθέσεις αυτές πήραν τόσο σφοδρό χαρακτήρα που ξέσπασε το Κίνημα Τυπάλδου στην Σαλαμίνα (Οκτώβριος 1909) που κατέληξε σε φονική ναυμαχία ανάμεσα στους ίδιους τους επαναστάτες.

Εκείνη λοιπόν την κρίσιμη ώρα, ήρθε η πρόταση των ναυπηγείου του Λιβόρνο. Οπότε ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος πήρε απόφαση ν’ αγοράσει το πλοίο για να εξευμενίσει τους ναυταίους κι ας έκοβε τον λαιμό της η κυβέρνηση Μαυρομιχάλη να βρει τα λεφτά. Έτσι έγινε και τελικά η χώρα απέκτησε αυτό το πολεμικό διαμάντι που της έδωσε πλήρη υπεροπλία στο Αιγαίο το 1912 στους βαλκανικούς πολέμους. Ευτυχώς, διαφορετικά οι Τούρκοι θα είχαν διατηρήσει κάποια νησιά του αρχιπελάγους.