«Μένουμε σπίτι» με ένα βιβλίο

1. EDWARD J. LARSON
Ως τις άκρες της Γης
μτφρ.: Μαρία Βαρδοπούλου
εκδ. Ψυχογιός

Ο βραβευμένος με Πούλιτζερ Αμερικανός συγγραφέας και πανεπιστημιακός Έντουαρντ Λάρσον στο «Ως τις άκρες της Γης» παραθέτει τρεις συγκλονιστικές αφηγήσεις εξερεύνησης, επιβίωσης και υπέρβασης των ανθρώπινων ορίων, που όλες έλαβαν χώρα μέσα στην ίδια χρονιά. Η ελληνική έκδοση του βιβλίου εύλογα φέρει τον εξής υπότιτλο: «1909: Τρεις ριψοκίνδυνες αποστολές για την κατάκτηση του Βόρειου Πόλου, του Νότιου Πόλου και της κορυφής του κόσμου». Όντως, μέσα στο 1909 πραγματοποιήθηκαν τρεις ιστορικές αποστολές κατάκτησης των δύο πόλων της Γης συν της κορυφής των Ιμαλαΐων, της λεγόμενης «κορυφής του κόσμου». Ο Έρνεστ Σάκλετον, ο Ρόμπερτ Πίρι και ο δούκας των Αβρουζίων ανέλαβαν, μαζί με τις ομάδες τους, να ξεπεράσουν κάθε έννοια ανθρώπινης αντοχής, φυσικής και ψυχικής. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ντοκιμαντέρ στο Netflix και, πράγματι, το βιβλίο του Λάρσον διαβάζεται κάπως έτσι. Δύσκολα το αφήνεις.

2. ΜΑΛΚΟΛΜ ΛΟΟΥΡΙ
Κάτω από το ηφαίστειο
μτφρ.: Μαρίνα Λώμη
εκδ. Αστάρτη

Από τους συγγραφείς του 20ού αιώνα που συχνά χαρακτηρίζονται «καταραμένοι», ο Μάλκολμ Λόουρι δεν μας άφησε πολλά έργα, ωστόσο και μόνο το σαγηνευτικό «Κάτω από το ηφαίστειο» θα ήταν αρκετό. Θεωρητικά πρόκειται για ένα ερωτικό μυθιστόρημα. Ο κεντρικός ήρωας, ο «Πρόξενος» Τζόφρι Φέρμιν, ζει σε μια ορεινή πόλη του Μεξικού, στη επιβλητική σκιά ενός ηφαιστείου. Εκεί περνάει τις μέρες του βυθισμένος στο αλκοόλ και στις αναμνήσεις μιας μεγάλης αγάπης που έχασε, μέχρι που η τελευταία παρουσιάζεται ξανά αναπάντεχα μπροστά του. Ταυτόχρονα στην πόλη φτάνει και ο αδελφός του, ο Χιου. Ολόκληρη η αφήγηση του βιβλίου εξελίσσεται στη διάρκεια της περίφημης Ημέρας των Νεκρών, της μεγάλης μεξικανικής γιορτής. Ο Λόουρι χρησιμοποιεί εδώ αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αλλά και πληθώρα αναφορών και συμβολισμών, η οποία μας περνάει στα επόμενα επίπεδα. Φιλοσοφικά ερωτήματα, κυνισμός, βαθιά ανθρώπινη παρατήρηση, μυστικισμός και πολύ πολύ οινόπνευμα·  όλα αυτά και ακόμη περισσότερα συνυπάρχουν «κάτω από το ηφαίστειο».

3. STEFAN ZWEIG
Επικίνδυνος οίκτος
μτφρ.: Mιμίκα Κρανάκη
εκδ. Άγρα

Παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και η Ευρώπη πέφτει στη δίνη του χάους. Ο νεαρός υπίλαρχος Χοφμίλερ διαπράττει ένα σφάλμα στη χοροεσπερίδα που οργανώνει ο βαρώνος Φον Κεκεσφάλβα, όταν εν αγνοία του ζητάει σε χορό την παράλυτη κόρη του. Αυτή η παρεξήγηση τον οδηγεί σε ένα σπαρακτικό, στην πολυπλοκότητά του, γαϊτανάκι γεγονότων. Ο «Επικίνδυνος οίκτος», το θαυμάσιο μυθιστόρημα του Στέφαν Τσβάιχ, αφού διαβαστεί ολόκληρο, ανατρέχεις μετά, με την ίδια απόλαυση και αποσπασματικά, στις σημειώσεις σου. Ξεχωρίζω τη φράση: «Η αδυναμία περισσότερο από την κακία είναι συχνά η αιτία για τα χειρότερα».

4. BILL O’ REILLY & MARTIN DUGARD

Σκοτώνοντας τα SS. Η καταδίωξη των μεγαλύτερων εγκληματιών στην Ιστορία

μτφρ.: Αργυρώ Μαντόγλου

εκδ. Διόπτρα  

Κάπου είχα διαβάσει ότι μέρος της εκπαίδευσης των SS ήταν να φροντίζουν ένα γατάκι για χρονικό διάστημα, ανίδεοι πως σε κάποια ανύποπτη χρονική στιγμή, και αφού είχαν συναισθηματικά δεθεί μαζί του, θα καλούνταν να του ξεριζώσουν τα μάτια - αποδεικνύοντας έτσι στους ανωτέρους τους ότι είναι άξιοι να φορούν το πηλήκιο με τη νεκροκεφαλή. Δεν ξέρω αν το παραπάνω είναι ιστορικά ακριβές, αυτό που όλοι ξέρουμε πάντως είναι τη φρίκη που σκόρπισαν τα SS σε όλη την Ευρώπη. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια συγκέντρωση όλων των ιστοριών καταδίωξης και σύλληψης των SS που προσπάθησαν (και κάποιοι κατάφεραν) να διαφύγουν μετά τον πόλεμο και τη συντριβή της ναζιστικής Γερμανίας. Γραμμένο περίπου σαν να ήταν μυθοπλασία, αποτελεί ένα πρώτης τάξεως κατασκοπευτικό ρεπορτάζ, ένα χρονικό απόδοσης δικαιοσύνης, αλλά και μια αγωνιώδης αφήγηση του πώς, πολλές φορές, το άδικο θριαμβεύει σε αυτό τον κόσμο.

5. ΤΑΚΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ
Γίγαντες και φασόλια
εκδ. Καστανιώτη

«Κι αν ο «Αγνωστος Στρατιώτης» δεν είναι κενοτάφιο; Κι αν πίσω ή κάτω από τον νεκρό οπλίτη υπάρχουν κόκαλα ενός άγνωστου νεκρού;». Το παρόν, στο βιβλίο του δημοσιογράφου Τάκη Καμπύλη, μπορεί να είναι δυστοπικό με μια Αθήνα γνωστή/άγνωστη, που έχει χάσει τον ενδιάμεσο κοινό χώρο, αλλά ο ήρωας μπορεί και περπατάει πολύ, χιλιόμετρα. Και μαγειρεύει λιτά και γευστικά, συντροφεύει στη μοναξιά του αποκλεισμού (δικού του και δικού μας), ερευνά, κρατάει σημειώσεις, αποκαλύπτει. Με δεξιοτεχνική μείξη των «υλικών», ο συγγραφέας εμπλέκει το ιστορικό με το μυθιστορηματικό, ανατρέχει στις πηγές του αναρχισμού, προικίζει το χορταστικό βιβλίο του των 700 σελίδων, με τίτλο «Γίγαντες και φασόλια», με γεγονότα επινοημένα και φανταστικά, στοχαστική δράση, ερωτήματα, παλμό και σφρίγος. Η μνήμη, η βία, η ιστορική αλήθεια, η ήττα των λέξεων, η υπερκατανάλωση αγώνων και αγωνιστών εμπλέκονται σε ένα μυθιστόρημα που δεν θα αφήσετε από τα χέρια σας.

6. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΩΤΑΚΗΣ
Ο μεγάλος υπηρέτης
εκδ. Κέδρος

Ο Δημήτρης Σωτάκης μετά το τολμηρό «Ο κανίβαλος που έφαγε έναν Ρουμάνο» συνεχίζει την κατάδυσή του στα μύχια της ανθρώπινης ψυχής, επιλέγοντας αυτή τη φορά όχι τις ανομολόγητες επιθυμίες αλλά την ενδοσκόπηση. Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής είναι ένας νέος άνδρας, επιτυχημένος επαγγελματίας, ο οποίος αποφασίζει να προσλάβει τον Μάριο, έναν συνομήλικό του, ως οικιακό βοηθό. Ο τελευταίος θα τον βοηθήσει, βάζοντας την καθημερινότητά του σε τάξη, ώσπου μια μοιραία απόφαση θα φέρει μαζί της μια αλυσίδα παράξενων γεγονότων. Ο Σωτάκης δημιουργεί ξανά μια αληθοφανή αφήγηση, για να την ανατρέψει αργότερα εισάγοντας το στοιχείο του παράδοξου, όπως περίπου συμβαίνει και στο προηγούμενο μυθιστόρημά του. Σε αυτή την περίπτωση, βέβαια, το θέμα είναι τελείως διαφορετικό και η σκοτεινή στροφή των πραγμάτων μάς οδηγεί στη σύγκρουση του ανθρώπου με τον εαυτό του· το δε μοτίβο του «doppelganger», του σωσία δηλαδή, που είναι αρκετά δημοφιλές στη λογοτεχνία, εδώ χρησιμοποιείται άρτια.

7. ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΧΑΝΔΡΙΝΟΥ
Κόρκυρα
εκδ. Κείμενα

Ένα μικρό πεζογράφημα, με φαινομενικό θέμα την ανακαίνιση του πατρογονικού σπιτιού στην Κέρκυρα, γίνεται η αφορμή για μια κατάθεση κειμένου που υπερβαίνει κατά πολύ τη συμβατική φόρμα και μορφή μιας νουβέλας. Το βιβλίο της Κατερίνας Χανδρινού, μιας ξεχωριστής περίπτωσης δημιουργού, που είναι σε μια αχαρτογράφητη περιοχή ποίησης, πεζού, ημερολογίου, χρονικού και θραυσματικού συνειρμού, εγκαινίασε τις εκδόσεις Κείμενα, που συνεχίζουν και ανανεώνουν τον ιστορικό τίτλο. Η «Κόρκυρα» είναι ένα πεζογράφημα με μεγάλη οικονομία και υψηλή πυκνότητα. Απόλαυσα τον τρόπο της Κατερίνας Χανδρινού, το πόσο βαθιά ανασκαλεύει τη γενεσιουργό μήτρα της γλώσσας, την ελευθερία να οργανώσει σε μια όμορφη αφήγηση το θραύσμα, τον αυθορμητισμό, την παραπομπή, την επιθυμία, τον αυτοσαρκασμό και την ελευθερία του αισθήματος.

8. ΓIANNΗΣ ΑΓΓΕΛΑΚΑΣ
Ο μεγάλος μαθητής
και ο μικρός δάσκαλος
εκδ. Καστανιώτης

Στο «Ο μεγάλος μαθητής και ο μικρός δάσκαλος» (Καστανιώτης) αποτελούνται από ερωταπαντήσεις μεταξύ των δύο προσώπων του τίτλου. Συζητούν περί ζωής και θανάτου, ομορφιάς και πόνου, καλού και κακού, τέχνης και γεμάτου στομαχιού, συνείδησης και ύπνου, ψυχής τε και σώματος, απόλαυσης και στοχασμού, υπαρξιακών αγωνιών και βολικών τάφων, γνώσης και αγάπης και περί τόσων ακόμα ζευγαρωτών ή αντιφατικών εννοιών. Πριν πάντως βιαστεί κανείς να σχολιάσει πικρόχολα ότι με τόσους διαλόγους ο Αγγελάκας μάλλον την είδε Πλάτωνας, ας επιστρέψει στους στίχους που έγραψε όσο τραγουδούσε στις «Τρύπες»: οι διάλογοι με τον εαυτό, οι εσωτερικές συγκρούσεις, ήταν πάντα εκεί, εξίσου ανελέητες.

9. ΓΙΟΧΑΝ ΒΟΛΦΓΚΑΝΓΚ ΦΟΝ ΓΚΑΙΤΕ
Το ταξίδι στην Ιταλία
μτφρ.: Γιώργος Δεπάστας
εκδ. Ολκός

Στέκεται ο Γκαίτε μπροστά στη Σάντα Καικίλια του Ραφαήλ, στην Μπολόνια, και λέει: «Εύχεσαι να υπάρχει αυτός ο πίνακας αιώνια και δεν σε πειράζει αν εσύ πάψεις να υπάρχεις αμέσως». Στα 37 του χρόνια, το 1786, o Βόλφγκανγκ Γκαίτε πραγματοποιεί το όνειρο της ζωής του. Κάνει τον γύρο της Ιταλίας, από Βορρά προς Νότο, ένα ταξίδι μύησης, αυτογνωσίας και επιβεβαίωσης όσων είχε μελετήσει, ένα ταξίδι που εμείς σε αυτήν τη συγκυρία δεν μπορούμε να κάνουμε. Ο Γιώργος Δεπάστας μετέφρασε και σχολίασε αυτό το υπέροχο κείμενο, που μας δίνει τόσο πολλά για την ιστορία της τέχνης, αλλά και για την ίδια τη διαδικασία της γνώσης, του ταξιδιού και της εσωτερικής μεταβολής.

10. HERMAN MELVILLE
Μπάρτλμπυ, ο γραφέας
μτφρ.: Αθηνά Δημητριάδου
εκδ. Άγρα

Ξέρω ξέρω, ο Χέρμαν Μέλβιλ έχει γράψει τον «Μόμπι Ντικ», ένα ψυχολογικό και συμβολικό έπος εκατοντάδων σελίδων για την εμμονική μάχη του ανθρώπου με το ακατανίκητο. Δείτε όμως τι κάνει στο πολύ μικρότερο «Μπάρτλμπυ, ο γραφέας», του 1853: μέσα από την ιστορία ενός χλωμού γραφέα που πιάνει δουλειά σε ένα δικηγορικό γραφείο του Μανχάταν, μέσα από την ήπια αλλά αμετακίνητη παθητικότητα που ο ήρωας προτάσσει στις απαιτήσεις της ζωής, μέσα, κυρίως, από τη φράση «θα προτιμούσα όχι», που ο ασάλευτος Μπάρτλμπυ αντιτείνει ευγενικά σε κάθε λογικό αίτημα, ο δημιουργός του μοιάζει να στοχάζεται πάνω στους πνευματικούς όρους της ύπαρξης, τις κανονιστικές ρυθμίσεις της κοινωνίας, την ήρεμη αντίσταση στις εγκλήσεις της εξουσίας, τη βάσανο της γραφής και τόσα ακόμη ζητήματα. Κάποια έκαναν τον Λιούις Μάμφορντ, τον Μορίς Μπλανσό και άλλους να σχολιάσουν ποικιλοτρόπως το έργο· διαλέγω ωστόσο μία φράση από το επίμετρο της νουβέλας στην έκδοση της Άγρας, η οποία ανήκει στον Ζιλ Ντελέζ: «Ένας λιγνός χλωμός άντρας είπε τη συνταγή για να τρελάνεις τους πάντες».

11. ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΑΡΑΜΠΟΥΡΟ
Πατρίδα
μτφρ.: Τιτίνα Σπερελάκη
εκδ. Πατάκης

Είναι από τα βιβλία που με κράτησαν από την πρώτη λέξη όπως λέει το κλισέ. «Να την η καημένη», γράφει ο Φερνάντο Αραμπούρο στην «Πατρίδα», και να την η πρώτη εικόνα που συμπληρώνεται λίγο παρακάτω. Ψηλοτάκουνα στα σαράντα πέντε, κλάση και σπουδές, παραδομένη, δαντελωτή κουρτίνα, στολίδι του ξιπασμένου, πού είναι ο αιτά (ο πατέρας στα βασκικά) να τη δει, οι πικρές σκέψεις μιας μητέρας για την κόρη της. Γιατί τόσες αντιθέσεις; Το μυθιστόρημα του Αραμπούρο ανατέμνει την ιστορία δύο βασκικών οικογενειών, θύματα, με διαφορετικό τρόπο της τρομοκρατικής οργάνωσης ΕΤΑ. Άνθρωποι δεμένοι από τα γεννησιμιού τους, αλλά να που ο γιος της Μίρεν μπήκε στην οργάνωση, ο άνδρας της Μπιτόρι δολοφονήθηκε. Η διάλυση της ΕΤΑ το 2011 οδηγεί την Μπιτόρι πίσω στο χωριό της, εκεί όπου σκότωσαν τον Τσάτσο, αλλά η επιστροφή της φέρνει στην επιφάνεια κλειδωμένα συναισθήματα και αναταραχή. Με στρωτή αφήγηση, με μπόλικες δόσεις χιούμορ και σαρκασμού, ο Αραμπούρο μάς βάζει στο μυαλό των πρωταγωνιστών για να μιλήσει για τη λήθη, τον διχασμό, τη λύτρωση, τον πόνο και τις επιλογές που καθορίζουν τις ζωές.

12. ΠΑΜΠΛΟ ΝΕΡΟΥΔΑ
Ερωτικά ποιήματα
απόδοση: Αγαθή Δημητρούκα
εκδ. Πατάκη

Τον «αήττητο έρωτα» υμνεί ο νομπελίστας ποιητής Πάμπλο Νερούδα στη συλλογή «Ερωτικά ποιήματα», που άντεξε στα «Χρόνια της χολέρας» και είναι βέβαιο ότι δεν θα ηττηθεί ούτε στον καιρό του κορωνοϊού. Η μικρή δίγλωσση συλλογή αποτελείται από 19 ποιήματα που έγραψε ο Χιλιανός ποιητής στη νήσο Κάπρι της νότιας Ιταλίας, όπου έζησε εξόριστος. Στα ερωτικά του Νερούδα, η φύση συναντά το σώμα, ο έρωτας αποτυπώνεται στα μέλη του σώματος, στα χέρια, τα πόδια, στο γέλιο. Ο ερωτευμένος ποιητής γίνεται μικρός σαν έντομο και κάνει ένα ταξίδι «από τους γοφούς σου ως τα πέλματά σου».